In Control 2017 - Informatiemanagement voor vastgoed- en facility managers by Bouwstenen voor Sociaal

Informatiemanagement voor vastgoeden facility managers

Publieke sector maakt stappen met informatiemanagement Maatschappelijk vastgoed wint aan effectiviteit dankzij big data Kritische blik op vastgoed levert de gemeente geld op De informatiemanager: verbinder met overtuigingskracht De snelste route naar professioneel informatiemanagement In control! 2017

Inhoud Stapjes vooruit

Publieke sector maakt stappen met informatiemanagement 6 Algemene Rekenkamer: informatie maatschappelijk vastgoed kan beter 8 Kosten en baten niet goed vergelijkbaar

Maatschappelijk vastgoed wint aan effectiviteit dankzij big data

TU Delft maakt met SharePoint vastgoedinformatie inzichtelijk

Kritische blik op vastgoed levert gemeente geld op

Informatiemanagement geeft vastgoedeigenaar overzicht

Beheersen van de vraag is de beste energiebesparing

Negenvlaksmodel slaat bruggen tussen informatie-eilanden

De informatiemanager: verbinder met overtuigingskracht

De snelste route naar professioneel informatiemanagement

RASCI regisseert rolverdeling vastgoedinformatie

Het is geen eitje

Systemen in beeld

Managementsystemen Functioneel Technisch

Klanten softwareleveranciers worden steeds kritischer

Contactgegevens leveranciers

Benchmarks

Nieuwe versie leegstandsmonitor begin 2018 verwacht

Managementsystemen op www.bouwstenen.nl

Colofon & Werkwijze 45

In control! 2017

Voor welke

pgave

staat u? VERDUURZAMING RENOVATIE OF NIEUWBOUW BOUWLOKATIES VASTGOEDORGANISATIE

voorwelkeopgavestaatu.nl Van businesscase naar realisatie, bbn adviseurs staat voor kwaliteit!

advertentieA5-Gemeentebouwverkiezingen_DEF.indd 1

20/10/17 13:18

Dashboard Contracten Onderhoud en Exploitatie Documentbeheer Benchmark

Inzicht in uw vastgoedportefeuille

www.relogicapp.nl

maakt strategisch sturen mogelijk!

¥ Postbus 24075 ¥ 3502 MB ¥ Utrecht ¥ 088-7356442 ¥ relogic@refitnv.nl

Stapjes vooruit

Het afgelopen jaar heeft ons weer een paar stapjes dichterbij de toekomst gebracht. Een toekomst waarin data een steeds grotere rol en betekenis krijgen. Informatie die u nu al heeft, verrijkt met informatie die via open sources beschikbaar is, klaar om in uiteenlopende combinaties door u te worden geanalyseerd. U krijgt op die manier niet alleen zicht op kansen en bedreigingen; het verschaft u ook de mogelijkheid informatie te delen. Met de klant, met de politiek, de besturen en (in gemeenten steeds belangrijker) met de burger. Een goed informatiesysteem sluit aan bij de fase van ontwikkeling van uw organisatie en helpt u om ‘In control’ te komen en te blijven. De vraag, zowel intern als extern, is in meer dan één opzicht bepalend voor de inrichting van het informatiemanagement. Deze publicatie richt zich daarom, anders dan de vorige, minder op de systemen en meer op het managen van de informatie over maatschappelijk vastgoed. U krijgt bijvoorbeeld een inkijkje in de wereld van het informatie-

In het hart van deze uitgave vindt u opnieuw ons vergelijkend

management in relatie tot de bedrijfsprocessen en de mensen

warenonderzoek naar informatiesystemen. Ook dit jaar moet ik

die er op mogen worden aangesproken . We nemen u mee in

constateren dat de softwareleveranciers elkaar nog onvoldoende

de onderzoeken van de Algemene Rekenkamer, die stelt dat de

hebben gevonden en er niet in zijn geslaagd de verschillende

kwaliteit van de beschikbare informatie hier en daar toch echt te

systemen met elkaar te laten ‘praten’. Mijn pleidooi voor de ontwik-

wensen overlaat. En we doen verslag van een aantal aansprekende

keling van een gemeenschappelijke taal blijft dus nog steeds hard

praktijkervaringen met de inrichting en organisatie van informatie-

nodig: richt uw systeem zo in dat het de ingevoerde informatie op

management in het maatschappelijk vastgoed.

speelse wijze kan uitwisselen met dat van uw concullega! Op die manier stelt u ons als gebruikers het beste in staat om iedere dag opnieuw weer een stapje vooruit te zetten. Heel veel leesplezier! Henk Hoogland Afdelingsmanager Vastgoed, Gegevensmanagement en Parkeren Gemeente Almere Partner van Bouwstenen voor Sociaal

In control! 2017

Publieke sector maakt stappen met informatiemanagement

Informatiemanagement staat in de publieke sector weliswaar nog in de kinderschoenen, maar er worden onmiskenbaar stappen vooruitgezet. Steeds meer gemeenten en onderwijsinstellingen worden zich namelijk bewust van de voordelen. “Met goede informatie valt beter te sturen op de kosten en opbrengsten van je vastgoedportefeuille en kun je het werk efficiënter en dus sneller uitvoeren.”

Vooropgesteld: de afgelopen jaren is al het

Zo zijn er meer kanttekeningen te plaatsen.

Bijkomend probleem is dat er ook geen

nodige verbeterd, vindt Wicher Schönau,

Informatiemanagement heeft bijvoorbeeld

eenduidige definities worden gehanteerd,

adviseur maatschappelijk vastgoed bij

nog lang niet overal een structurele

bijvoorbeeld over wat onder onderwijsvast-

Twynstra Gudde. Hij is onder andere

positie in de organisatie verworven. “Vaak

goed moet worden verstaan en hoe om te

verantwoordelijk voor de quick scan vast-

worden bij vragen vanuit het bestuur of de

gaan met multifunctionele accommodaties.

goedmanagement, die Twynstra Gudde

gemeenteraad eenmalige inventarisaties

“Diverse landelijke spelers vragen (al of

in samenwerking met Bouwstenen heeft

gehouden die bij gebrek aan het managen

niet vanuit een wettelijke basis) informatie

ontwikkeld. Aan de meest recente editie

op informatie snel verouderen. Daar kun

van gemeenten en scholen, maar doen

daarvan namen 42 gemeenten en

je het werk na drie jaar weer opnieuw

dat vervolgens aan de hand van een eigen

18 onderwijsinstellingen deel.

doen. Informatiemanagement zit niet goed

indeling. Er is geen uniforme terminologie

“Anders dan zo’n tien jaar geleden hebben

ingebakken in de hoofden van de mensen

ontwikkeld waarmee partijen gemakkelijk

nu vrijwel alle gemeenten en scholen zicht

en de normale werkprocessen.”

met elkaar kunnen communiceren en

op de panden die ze in eigendom of

gegevens kunnen uitwisselen.”

beheer hebben. Afgezien van een paar

Behoefte aan houvast

kleine gemeenten beschikken bijna alle

Ook is onduidelijk welke vastgoedinforma-

Onbewust onbekwaam

gemeenten over een centraal vastgoed-

tie structureel nodig is, waar het bij infor-

Een andere constatering is dat niet ieder-

informatiesysteem waarin de informatie

matiemanagement nu precies om gaat en

een in dezelfde mate is doordrongen van

over de vastgoedobjecten wordt geregi-

wie waarvoor precies verantwoordelijk is.

de noodzaak van gedegen informatie-

streerd. Bij scholen geldt dat een verge-

Schönau: “Er is veel behoefte aan houvast

management in relatie tot het maatschap-

lijkbaar percentage van circa 80 procent

op dit gebied. Dat houvast begint niet bij

pelijk vastgoed. De Moel: “Gemeente- en

hierover beschikt.”

de systemen, maar bij de mensen die het

schoolbesturen liggen hier over het

moeten doen en hun informatiebehoefte.

algemeen niet wakker van, zeggen ook

Structurele positie

Het aanbod lijkt soms de vraag te bepalen,

betrokkenen uit het werkveld. Zij hebben

De quick scan lijkt er zelfs op te wijzen dat

in plaats van andersom, zoals het eigenlijk

wel andere dingen aan hun hoofd: onder-

gemeenten over meer informatie beschik-

zou moeten.”

wijskwaliteit, personeel, geldproblemen.

ken dan waarop wordt gestuurd. Dat is op zich een prettig gegeven, zegt Ingrid de Moel van Bouwstenen. “Je weet immers nooit precies vooraf waar het bestuur en de politiek om vraagt. Dus wat overmaat in de informatie kan geen kwaad. Maar tegelijkertijd geven veel gemeenten aan het lastig te vinden om een verbinding te maken tussen de vastgoedgegevens en de financiële gegevens. Terwijl juist die combinatie van belang is om goed op het vastgoed te kunnen sturen.”

Het bewustzijn over het belang van goed

Verbinding maken

ting of vastgoed kunnen maken. Dat geeft

informatiemanagement en de risico’s die

Hoopgevend is dat, mede ook door alle

wel aan hoezeer het informatiemanagement

men loopt als dit niet op orde is, is lang niet

nieuwe mogelijkheden die de informatie-

nog in de kinderschoenen staat.”

overal even goed ontwikkeld.”

technologie te bieden heeft, de interesse

Schönau: “De eerste uitdaging waar deze

Een gemiste kans, zo vindt zij. “Door de

in het onderwerp informatiemanagement

vastgoedorganisaties voor staan, is om de

fase waarin het informatiemanagement

alleen maar toeneemt. “Het is positief dat

informatie betrouwbaar en actueel te hou-

zich op dit moment bevindt hebben betrok-

veel gemeenten en onderwijsinstellingen

den. Daarvoor moet geïnvesteerd worden in

kenen beperkt zicht op de kwaliteit van de

de afgelopen jaren hebben geïnvesteerd

informatiebeheer binnen de eigen afdeling.

gebouwen, maar ook op de mate waarin

in de ‘basis op orde’: ze werken met een

Een volgende stap is om een geloofwaar-

ze aan de verschillende wetten en regels

vastgoedmanagementsysteem en hebben

dige gesprekspartner op het gebied van

voldoen, bijvoorbeeld die rond veiligheid,

daarin de object-gegevens grotendeels

vastgoed binnen de eigen organisatie te

legionella en brand.”

opgenomen”, aldus De Moel.

worden. Dat is van een andere orde. De

Schönau is het daarmee eens: “Dit raakt ook

De data zijn ook niet het voornaamste

prestaties van de vastgoedportefeuille

de uitvoering van de verplichte inspecties en

probleem, denkt zij. “Het lastige is juist

spelen hierin een cruciale rol: deze infor-

de contracten en verzekeringen die op panden

om te achterhalen wat je er allemaal mee

matie biedt de geloofwaardigheid om mee

rusten. Goed informatiemanagement is een

kunt doen. Er werken nog nauwelijks

te beslissen. Op dat vlak is nog een wereld

belangrijke voorwaarde om de uitvoering van

informatiedeskundigen bij gemeenten en

te winnen.”

het vastgoeden facilitymanagement naar

scholen die de verbinding met huisves-

een hoger plan te brengen en zicht te krijgen en te houden op belangrijke beleidsdoelstellingen. Met goede informatie valt beter te sturen op de kosten en opbrengsten van je vastgoedportefeuille en kun je het werk efficiënter en dus sneller uitvoeren. Overigens kunnen niet alle risico’s met informatiemanagement worden voorkomen, maar betrokkenen kunnen wel sneller en beter reageren op een ongeluk als de informatie beschikbaar is.” Wicher Schönau en Ingrid de Moel In control! 2017

ALGEMENE REKENKAMER informatie maatschappelijk vastgoed kan beter De kwaliteit van de beschikbare informatie over maatschappelijk vastgoed laat nog veel te wensen over. Dat blijkt uit onderzoek van de Algemene Rekenkamer bij zowel het Rijk en de gemeenten als bij zorgen onderwijsinstellingen. De Algemene Rekenkamer beveelt dan ook aan nu als eerste de basis op orde te brengen en komt aan de hand van vijf praktijkvoorbeelden tot een zestal verbeterpunten.

Foto: Hollandse Hoogte

Rapport Huisvesting door het

Vastgoed Defensie brief oktober 2015

Rijksvastgoedbedrijf

In haar Vastgoed Defensie brief van

De Algemene Rekenkamer doet al jaren

In 2015 deed de Algemene Rekenkamer

2015 (ARK, 2015c) schetste de Algemene

systematisch onderzoek naar publiek

onderzoek naar huisvesting door het

Rekenkamer dat de grote veranderingen

vastgoed. De kwaliteit van de informatie-

Rijksvastgoedbedrijf (RVB), de grootste

voor Defensie vanaf 2014 leidden tot een

voorziening wordt daarin nadrukkelijk

vastgoedbeheerder van Nederland (ARK,

nieuwe situatie: de minister van Defensie

meegenomen. Voldoende en goede

2015a). Uit dit onderzoek kwam naar

gaat sindsdien over wat er moet gebeuren

(sturings-) informatie is absoluut nood-

voren dat, om weloverwogen beslissingen

met het Defensievastgoed (de opdracht-

zakelijk om de diverse ontwikkelingen

over de vastgoedportefeuille te kunnen

geversrol) en het RVB over hoe dat moet

rond het maatschappelijk vastgoed in

nemen, het noodzakelijk is dat alle kosten

gebeuren (de opdrachtnemersrol). De

goede banen te leiden en een goed beeld

die gemaakt worden voor panden uit die

minister had in de tijd van het onderzoek

te krijgen van de (financiële) effecten en

portefeuille in beeld moeten zijn. Deze

nog niet bepaald welke informatie – over

maatschappelijke gevolgen. Uit een aantal

informatie is namelijk een randvoorwaarde

benutting, bezetting, onderhoud, of infor-

onderzoeken die de Algemene Reken-

om te kunnen bepalen of het gestelde

matie in businesscases – zij van het RVB

kamer uitvoerde, kwamen diverse verbeter-

doel van efficiëntieverbetering optreedt.

wil ontvangen om haar opdrachtgeversrol

punten naar voren met betrekking tot de

Het onderzoek leidde tot de conclusie dat

goed te kunnen invullen en om goede

kwaliteit van de informatievoorziening.

het RVB geen volledig beeld van de actuele

keuzes te kunnen maken.

marktwaarde van zijn panden had.

Foto: Hollandse Hoogte

Vastgoed Nationale Politie 2015

Zorgvastgoed

Vastgoed universiteiten 2016

In het onderzoek naar het vastgoed bij de

In het Rapport bij het Jaarverslag van het

In deel 1 van het rekenkameronderzoek

Nationale politie constateerde de

Ministerie van VWS over 2012 (ARK, 2013)

Vastgoed universiteiten stonden de rollen

Algemene Rekenkamer dat een aantal

stelde de Algemene Rekenkamer vast dat

van de minister van OCW en van de

zaken nog niet op orde was (ARK, 2015b):

informatie over de afzonderlijke risico’s die

Onderwijsinspectie centraal (ARK, 2016).

• In de landelijke vastgoedadministratie

zorginstellingen met hun vastgoed lopen,

Uit het onderzoek kwam naar voren dat

van de Nationale Politie was op dat

bij verscheidene partijen is belegd: bij de

het financiële beeld van de dertien onder-

moment de informatie nog niet volledig

zorgverzekeraars, de NZa en het Ministerie

zochte universiteiten als geheel weliswaar

en betrouwbaar. Zo ontbrak nog

van VWS. Geen van deze partijen heeft een

gezond is, maar ook dat het totaalbeeld

informatie over rentes over leningen

totaaloverzicht van de situatie in de sector.

alleen niet voldoende zegt over mogelijke

voor panden en was andere financiële

Dit inzicht is volgens de Rekenkamer wel

vastgoedrisico’s. Daarvoor is ook zicht

informatie, zoals de WOZ-waarde, niet

nodig vanwege de systeemverantwoorde-

nodig op verschillen tussen de vastgoed-

actueel.

lijkheid van de bewindspersonen, zodat zij,

risico’s waar afzonderlijke universiteiten

• Daarnaast was de informatie soms

zodra zij problemen zien aankomen, op

mee te maken hebben en zicht op de

gebaseerd op informatie van de

basis van dit inzicht de afweging kunnen

kwaliteit van het vastgoedmanagement bij

voormalige korpsen en die is niet altijd

maken om al dan niet maatregelen te

de afzonderlijke universiteiten. Ook bleek

eenduidig, zoals informatie over de

treffen.

dat de jaarverslagen en de daarin

onderhoudsstaat van gebouwen. • Ook was er geen directe koppeling tussen de vastgoeden de financiële

opgenomen continuïteitsparagrafen slechts een beperkt inzicht bieden in de vastgoedrisico’s bij individuele universiteiten.

administratie, waardoor de Nationale politie nog geen goed inzicht in alle relevante kosten per pand had. Door deze gebreken in de informatievoorziening was de sturing van de vastgoedoperatie ten tijde van het onderzoek beperkt mogelijk.

Lees verder op de volgende pagina >>

In control! 2017

informatie maatschappelijk vastgoed kan beter Lessen voor de toekomst Uit de hiervoor beschreven onderzoeken komt naar voren dat de kwaliteit van de sturingsinformatie in de praktijk vaak een zwak punt is. Zowel de kwaliteit van de informatie over de haalbaarheid van doelen (bezuinigingen, efficiency, flexibiliteit) als die van de informatie over risico’s en voortgangsinformatie over reorganisatieen bezuinigingsprocessen blijken voor verbetering vatbaar. Uit de vijf besproken onderzoeken leiden we met betrekking tot de informatie-voorziening zes lessen voor de toekomst af: 1. Om een goede afweging te kunnen maken over koop, verkoop of renovatie is het noodzakelijk om alle relevante kosten en baten mee te nemen over de hele levenscyclus en niet alleen te kijken naar initiële kosten en opbrengsten. 2. Zorg voor een informatiearrangement tussen bestuurders, toezichthouders andere belanghebbenden zodat iedereen zijn rol goed kan waarmaken. 3. Zorg (zeker bij een afstootopgave) voor een goed inzicht in de marktwaarde van gebouwen. 4. Laat financiële informatie en vastgoedinformatie goed op elkaar aansluiten om weloverwogen besluiten te kunnen nemen. 5. Zorg dat vastgoedinformatie over afzonderlijke instellingen op

Tot slot is het belangrijk dat publieke organisaties en gemeenten hun vastgoedplannen voor elkaar inzichtelijk maken. Alleen aan de

één punt binnen de instelling samen komt om een goed inzicht

hand van die informatie is het namelijk mogelijk om een integraal

in kansen en risico’s te krijgen en op tijd te kunnen bijsturen.

beeld te krijgen van de plannen voor maatschappelijk vastgoed in

6. Een financieel totaalbeeld voor een sector heeft maar beperkte

een bepaalde gemeente of regio. Dan is het ook mogelijk een

zeggingskracht als de risico’s en de financiële situatie per instelling

optelsom te maken: welke consequenties hebben die verschillende

sterk verschillen.

plannen voor bepaalde steden en regio’s? Dat kan voorkomen dat de optelsom van vastgoedbeleid leidt tot bijvoorbeeld leegstand en

Daarnaast zouden jaarverslagen beter benut kunnen worden

verloedering in een gebied. Een kaart kan helpen om inzichtelijk te

als informatiebron. Zowel de verantwoordingsinformatie als het

maken welk vastgoed in een bepaald gebied in gebruik is of op de

inzicht in risico’s en toekomstige vastgoedplannen is vaak nog

nominatie staat om afgestoten te worden.

beperkt. Verder is het raadzaam om meer gebruik te maken van aanvullende informatiebronnen. Daarbij kan onder andere worden gedacht aan het benchmarken van de publieke sector met de private sector, bijvoorbeeld met betrekking tot tarieven, of de prijs-kwaliteit verhouding (zie: ARK, 2015a). Ook kunnen open data bestuurders en andere belanghebbenden beter in staat stellen om zich een goed beeld te vormen van het publieke vastgoed.

Cor van Montfort Claudia Noort Okke van der Maas De auteurs zijn allen werkzaam bij de Algemene Rekenkamer en zijn betrokken bij de vastgoedonderzoekslijn van de Algemene Rekenkamer.

Kosten en baten niet goed vergelijkbaar Gemeenten registreren, begroten en verantwoorden de kosten en baten van maatschappelijk vastgoed op uiteenlopende wijze, blijkt uit Bouwstenen-onderzoek. Daardoor is een financiële vergelijking niet goed mogelijk. Voor een goede vergelijking zijn vooral vergelijkbare

Programma’s en producten

gegevens nodig over de gebouwen en de geldstromen.

De wijze waarop gemeenten omgaan met vastgoed in hun begro-

In de praktijk gebruiken gemeenten echter vooral verschil-

tingen en jaarverslagen verschilt per gemeente. Jan Kappers, hoofd

lende indelingen om de kosten en baten van vastgoed te

vastgoed Haarlem: “Ik heb laatst eens bij een aantal gemeenten

registreren.

nagevraagd hoe zij dat doen en heb van 17 gemeenten een reactie gekregen. Almere en Utrecht hebben een apart programma voor

Vergelijkbare indeling

maatschappelijk vastgoed. Bij vijf gemeenten is maatschappelijk vast-

In het verleden is wel naar een bruikbare en meer vergelijk-

goed in een product samengebracht in de begroting. Daarvan werken

bare indeling gezocht. Zo werd in de inmiddels opgeheven

Enschede en Delft met een ‘gesloten’ product. Bij de overige gemeen-

IPD-benchmark, waaraan zo’n 20 gemeenten meededen,

ten is het maatschappelijk vastgoed qua financiële verantwoording

vastgoed ingedeeld naar wonen, bijeenkomsten, gezond-

verspreid over de verschillende beleidsprogramma’s.”

heidszorg, multifunctioneel en parkeren. De benchmark van TIAS, waaraan circa 18 gemeenten meedoen, bouwt

Beter vergelijkbaar

daarop voort en hanteert een meer uitgebreide indeling.

Wanneer de landelijk vastgoedregistratie- en verantwoordings-

En in de leegstandsmonitor van het Kadaster (alle gemeen-

verplichtingen wat meer op elkaar en de informatiebehoefte van

ten) is maatschappelijk vastgoed een samenstelling van de

gemeenten zouden zijn afgestemd, levert dat veel voordelen op.

functies bijeenkomsten (waaronder ook cafés en kerken),

Het scheelt tijd en vertaalslagen en levert beter bovendien het

gezondheid, onderwijs, sport en logies.

nodige materiaal op voor benchlearning, besluitvorming en verantwoording. De noodzaak daartoe wordt onderstreept door de hoe-

Anders dan andere registraties

veelheid geld die hiermee is gemoeid. Uit een steekproef van Fakton

Bovenstaande indelingen wijken in meer of mindere mate

bij zes gemeenten bleek eerder dat maatschappelijk vastgoed zo’n

af van de bestaande landelijk vastgoedregistraties, waar-

vijf tot 20 procent van de gemeentelijke begroting uitmaakt.

onder die uit de Basisregistraties Adressen en Gebouwen (BAG), de Wet Onroerende zaken en de Wet Markt en

Gemeente

Begroting en verantwoording

bij de praktijk of de informatiebehoefte van gemeenten.

Almere

programma

Zo hebben gemeenten bijvoorbeeld multifunctionele

Amersfoort

per programma

Apeldoorn

per programma

Arnhem

per programma

Breda

meerdere producten

Vertaalslag in BBV

Delft

product

Het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) biedt wel

Den Haag

per programma

goede mogelijkheden om op waarden en gronden te ver-

Ede

product

gelijken, maar is minder eenduidig als het om de kosten en

Eindhoven

per programma

baten van vastgoed gaat.

Enschede

product

Groningen

per programma

Haarlem

product

Leiden

per programma

omschreven. Wat bijvoorbeeld te doen met de groeiende

Nijmegen

product

groep gebouwen waarin meerdere functies zijn onder-

Oss

per programma

gebracht?

Tilburg

product

Utrecht

programma

Overheid. Deze sluiten namelijk niet helemaal goed aan

gebouwen en parkeergarages in eigendom, waarvan ze de financiële performance willen monitoren en vergelijken, maar die bestaan in bovengenoemde registraties niet.

Dat komt onder andere omdat er een vertaalslag moet worden gemaakt van het gemeentelijk vastgoed naar voorgeschreven (IV3) functies. Hoe dat moet is niet helder

In control! 2017

Maatschappelijk vastgoed wint aan effectiviteit dankzij big data Big data leveren niet alleen een schat aan informatie op over het voorzieningenniveau in wijken en buurten en de inzet van maatschappelijk vastgoed. Slim gebruik ervan levert ook nog eens ongekende strategische voordelen op. “De gemeente kan haar rol als regisseur van de stad nu veel beter vorm en inhoud geven.”

Smart City planning

Traditionele stadsplanning

Nu: transitie

Smart City planning

De vastgoedafdeling heeft verstand van vastgoed en de beleids-

Niet om te bepalen of iets goed of fout gaat, benadrukt Midden-

afdelingen weten wat de gemeente op strategisch niveau alle-

dorp. “Maar wel om te reflecteren op wat je als gemeente aan het

maal wil. Een overzichtelijk wereld, zo lijkt het. Die echter op het

doen bent: kan het anders en kan het beter? Een gedegen analyse

gebied van communicatie niet altijd even goed functioneert. Dat

van big data maakt het gesprek mogelijk over tal van beleidskwes-

vindt althans Marten Middendorp van strategisch adviesbureau

ties en de gevolgen ervan voor de vastgoedafdeling.”

Republiq. “De beleidsafdelingen weten vaak niet wat het effect is van vastgoed op het beleid en vice versa. Daardoor blijven kansen

Database gevuld

onbenut.”

Om de vraag van Groningen te beantwoorden werd als eerste een database gevuld met alle beschikbare, openbare informatie over

Die omstandigheid was feitelijk de aanleiding voor de gemeente

maatschappelijk vastgoed. “We wilden een referentie hebben. Je

Groningen om Republiq in te schakelen. “We werden benaderd

kunt voor een gemeente niet de vraag beantwoorden of zij veel of

door de directeur beleid met de vraag: kun je ons helpen een

weinig buurthuizen hebben, als je niet weet wat normaal is. Dus wij

betere opdrachtgever te worden voor de afdeling vastgoed?”

hebben stad en land afgezocht naar databronnen en met heel veel partijen data uitgewisseld, waardoor we nu een compleet beeld heb-

Republiq bleek het antwoord te kunnen bieden aan de hand van

ben van al het maatschappelijk vastgoed in Nederland. Tot aan het

big data. “Door gebruik te maken van big data kun je in de eerste

aantal uitgeleende boeken in de bibliotheek van Leeuwarden toe.”

plaats een goed beeld krijgen van al het maatschappelijk vastgoed in de stad, ook van het vastgoed dat de gemeente niet in haar bezit

Alleen al voor Groningen is gebruik gemaakt van 180 datasets,

heeft.”

afkomstig van meer dan 100 bronnen. “Dat varieert van de politie tot het DUO. Al die databronnen kun je vervolgens aan elkaar

In de tweede plaats kunnen verbindingen worden gelegd met

koppelen zodat je de feiten op tafel hebt liggen als je het ergens

vraagstukken op uiteenlopende beleidsterreinen. “Zoals: hoe staan

over wil hebben. De data vormen de referentiekaders en maken

de wijken en bewoners ervoor? Hoe voorzien onze buurthuizen,

het bovendien mogelijk om zaken aan elkaar te koppelen die in het

bibliotheken, gymzalen en sporthallen in de behoefte van onze

verleden niet aan elkaar te koppelen waren.”

inwoners? En hoe verhoudt onze vastgoedportefeuille zich tot die van andere steden?”

Dan gaan het bijvoorbeeld over de inzet van buurthuizen. “Bereiken we met de buurthuizen alleen de mondige burgers of zoals bedoeld de kwetsbare groepen? Die constatering leidt vervolgens tot vragen, als: staan die buurthuizen wel op de goede plek? En wat kun we doen om die kwetsbare groep wel te bereiken?”

13 Ongedeelde stad

Vastgoed als middel

Middendorp vervolgt: “Niet alleen in

De gemeente kan zich dankzij big data dus

Ondertussen is het einde van de ontwikke-

Groningen maar in heel Nederland valt

ook veel meer als regisseur van de stad

ling nog lang niet in zicht, denkt Midden-

op dat de slechte wijken er harder op

gaan opstellen, verwacht Middendorp.

dorp. “In slechts drie jaar tijd hebben big

achteruit gaan dan de goede wijken. Terwijl

“Want zij is degene die bij al die informatie

data een hele sterke positie verworven.

alle beleidsdocumenten die je leest van

kan komen en ook alle bronnen met elkaar

Eigenlijk zijn ze uit geen enkel advies meer

gemeenten gaan over het belang van een

in verbinding kan brengen.”

weg te denken. En nog altijd komen er ontzettend veel open data bij, waar je

ongedeelde stad. Met die doelstelling moet de voorzieningenplanning rekening

Dat blijft niet zonder gevolgen voor de

bovendien nog veel slimmer naar kunt

houden. De inzet van open data maakt

organisatie. “Gemeentelijke vastgoed-

kijken dan we nu doen. We staan dus

evidence based city planning mogelijk. Je

afdelingen zijn nu vooral uitvoeringsorga-

echt nog maar aan het begin van een hele

kunt op basis van harde bewijsvoering het

nisaties. Maar dat is niet wat de gemeente-

mooie tocht.”

maatschappelijk vastgoed gerichter inzet-

raad en het college van burgemeester

ten, namelijk op die plekken waar je als

en wethouders van ze verwachten. Die

gemeente het hardst nodig bent.”

verwachten dat hun beleidsvragen worden beantwoord, en zien vastgoed steeds

Het gesprek kan kortom opnieuw en op

meer als een middel om beleid te realiseren.

andere wijze worden gevoerd. “Big data

Dat betekent een extra beroep op het

brengen de communicatie tussen beleid

strategisch niveau van de vastgoedafdeling.

en vastgoed op gang. En daardoor zullen

Verstand hebben van huurcontracten en

de komende jaren steeds betere resultaten

meerjarige onderhoudsbegrotingen is dan

geboekt worden. Je komt er als gemeente

niet meer voldoende. De mensen die er

bijvoorbeeld achter dat je slechts een en

werken moeten vooral ook kunnen begrij-

niet de enige vastgoedbezitter bent in de

pen wat het vastgoed bijdraagt en moet

stad. Het gaat tot prioritering leiden: daar

bijdragen aan de beleidsdoelstellingen van

investeren waar je dat het hardst nodig

de stad.”

vindt, waardoor ook de effectiviteit van je beleid toeneemt. Je komt als gemeente veel dichter bij wat je echt wil.”

Marten Middendorp Republiq

Al het maatschappelijk vastgoed in beeld

BAG

Benchmark

In control! 2017

TU Delft maakt met SharePoint vastgoedinformatie inzichtelijk Met de inrichting van een digitale omgeving in SharePoint heeft de directie Facilitair Management & Vastgoed (FMVG) van de TU Delft alle relevante vastgoedinformatie over de diverse faculteitsgebouwen ontsloten. Hierdoor is de afstemming van beleid, plannen en werkzaamheden tussen beheerder en gebruikers een stuk eenvoudiger geworden.

“Zes jaar geleden heeft FMVG een grote

de Campusvisie en Vastgoedstrategie: over

Zo werden bijvoorbeeld per faculteit werk-

stap gemaakt in het professionaliseren van

mobiliteit en duurzaamheid bijvoorbeeld,

sessies georganiseerd. Bregman:

het beheer en de ontwikkeling van haar

maar ook voor wat betreft de horeca in de

“We hebben iedereen die met het gebouw

vastgoed. Dat resulteerde uiteindelijk in

gebouwen. Daarbij ontbrak het aan een

te maken had aan tafel gezet, met elkaar

2013 in een Campusvisie en bijbehorende

integraal beeld per gebouw: wat gebeurt

kennis laten maken en vervolgens besproken:

Vastgoedstrategie. Daar moest vervolgens

er nu en hoe kunnen we de ontwikkelingen

welke vraagstukken spelen er en hoe gaan

de informatie van en over de gebruikers

op elkaar afstemmen?”

we daarmee om?”

worden toegevoegd. Want die ontwikkelen

Bregje Nagtzaam: “In dat kader hebben

Informatie delen en gebruiken

zich natuurlijk ook.” vertelt Robert Smit. Hij

wij als assetmanagers in de eerste plaats

FMVG had in de loop der tijd al veel docu-

en zijn collega Bregje Nagtzaam zijn,

actief de samenwerking gezocht. We

menten, beleidsstukken en werkplannen

respectievelijk vanuit NoiTioN en PSVA,

hebben de faculteiten uitgelegd wie we zijn

verzameld. “Wij wilden daarom nadruk-

sinds medio 2016 gedetacheerd als

en waar we voor staan, dat we in kaart

kelijk geen nieuwe informatie maken,

assetmanager bij de TU Delft.

willen brengen wat hun wensen en be-

maar de informatie die er was beschikbaar

hoeftes zijn en dat we die ook willen

maken, delen en gebruiken. Uiteindelijk

vertalen in passende oplossingen.”

bleek Microsoft SharePoint daarvoor de

van de gebouwen, de faculteiten, nog aan

Al snel werd duidelijk dat beide niet altijd goed met elkaar communiceerden. “FMVG

beste oplossing.”

en de faculteiten vormden feitelijk twee aparte stromingen”, aldus Smit. “Onderling

Het was een bewuste keuze om voor deze

werd veel gecommuniceerd, maar weinig

bestaande oplossing te kiezen. Bregman:

echt samen afgestemd, ondanks de

“Als je iets nieuws laat bouwen, kost dat

behoefte aan afstemming door de

heel veel tijd en heel veel geld. Dit is veel

dynamische omgeving van de TU Delft. Dat

laagdrempeliger. Het kost niet meer dan

kon beter. Professionalisering van het

wat tijd om het in te richten en te vullen.

eigenaarschap en van FMVG als ‘verhuurder’

Het is vervolgens ook heel eenvoudig aan

van vastgoed aan de faculteiten was nodig,

te passen. Je bent als gebruiker maximaal

het samenstellen van huisvestingsplannen

een dag kwijt om het in de vingers te

was het middel hiervoor.”

krijgen.

Satéprikker

“Daar komt bij dat SharePoint voor de TU

Jaap Bregman werd namens KWK inge-

Delft een standaard platform is”, vult Smit

huurd om het proces en de inrichting van

aan. “We hebben heel veel kennis over

huisvestingsplannen handen en voeten te

SharePoint in huis. Er hoefde dus ook

geven. Hiervoor ging hij in oktober 2016 als

geen ingewikkeld aanbestedingsproces

eerste aan de slag met een inventarisatie

doorlopen te worden om hiermee aan de

van alles wat er in de faculteitsgebouwen

slag te gaan.”

gebeurt. In SharePoint is voor ieder gebouwenBregman: “Bij de TU Delft is veel in

complex een pagina gemaakt waarop

kolommen georganiseerd. Wat wij heb-

informatie over de vastgoedstrategie,

ben geregeld is de satéprikker door die kolommen heen. Je hebt te maken met beheer en onderhoud, maar er zijn ook heel veel beleidskaders als afgeleide van

relevante beleidsthema’s, het gebouw en Robert Smit Bregtje Nagtzaam Jaap Bregman

de gebruikers wordt gedeeld. Daarnaast zijn afspraken over de samenwerking tussen eigenaar en gebruiker, informatie over

15 de exploitatie en een integrale planning

Nagtzaam: “Dit gaat veel verder dan een

fungeert de assetmanager als spin in het

van alle gebouwgebonden activiteiten op-

simpele database. Dit is echte informatie

web en heeft hij ook heel veel stakeholders.

genomen. Deze informatie wordt actueel

waarmee we met elkaar verder kunnen

Hij is feitelijk degene die betekenis geeft

gehouden door de assetmanagers en is

komen.”

aan de informatie. Als die rol er niet is, dan

toegankelijk voor alle medewerkers van

werkt het niet.”

FMVG en de aanspreekpunten voor de

Op orde brengen

assetmanager bij de gebruikers.

Smit merkt dat andere universiteiten voor

Smit: “Dan heb je een hamer zonder

dezelfde uitdagingen staan als de TU Delft.

timmerman.”

Positieve reacties

“Men is nog heel erg aan het zoeken hoe

In januari stond de eerste complete versie

die enorme brij aan vastgoeden gebruikers-

Bregman: “Maar als die structuur er wel

van het digitale Huisvestingsplan op

informatie op orde is te brengen. Het

is, genereert deze aanpak heel veel rust

SharePoint. Sindsdien ontvangen de

is mijn overtuiging dat iedereen het op

in de organisatie. Voorheen was vastgoed

opstellers ervan louter positieve reacties.

dezelfde manier kan oplossen als wij dat

iets wat de gebruikers overkwam. Nu voelt

Nagtzaam: “Je hebt de perfecte kapstok

bij de TU Delft hebben gedaan.”

iedereen zich veel meer betrokken en

gecreëerd om met elkaar over de huidige

Het is wel een vereiste dat de organisatie-

werken we echt samen met de gebruikers

en de toekomstige beheer-, onderhoud- en

structuur erop is ingericht, denkt Nagtzaam.

aan de ontwikkeling van hun huisvesting.”

nieuwbouwprogramma’s te spreken.”

“De TU Delft heeft ervoor gekozen de assetmanagers te verbinden aan de

Het belangrijkste voordeel van het werken

faculteitsgebouwen. Daardoor

met SharePoint is volgens Smit de hoge mate van inzicht en toegankelijkheid. “In vrijwel elk overleg met faculteit of diensten gaat SharePoint open. Ik gebruik het Huisvestingsplan continu als portal om heel snel informatie terug te vinden.”

In control! 2017

Kritische blik op vastgoed levert de gemeente geld op Gecentraliseerd, geordend, overzichtelijk en toegankelijk: anno 2017 is de informatievoorziening rond het maatschappelijk vastgoed in Cuijk, Grave en Mill & Sint Hubert op orde. Het resultaat van een intensief proces, dat ruim anderhalf jaar in beslag heeft genomen. “Voordat we begonnen hadden we eigenlijk helemaal geen inzicht in onze vastgoedportefeuille.”

Kwaliteit verbeteren, kosten besparen en

lang speurwerk hadden gevonden, waren

Dat systeem werd vervolgens gevuld met

kwetsbaarheid verminderen. Deze drie K’s

bijna allemaal anders. Tenslotte liepen we

alle informatie uit de inventarisatie. Daarbij

waren de drijvende kracht achter de fusie

qua onderhoud altijd achter de feiten aan.

werd niet alleen de gebouwinformatie

van de ambtelijke organisaties van Cuijk,

Daar moest verandering in komen.”

(oppervlakte, kadastrale gegevens, bouwjaar) ingevoerd maar ook een koppeling

Grave en Mill & Sint Hubert tot de nieuwe werkorganisatie CGM. “We begonnen met

Grote verscheidenheid

gelegd met gegevens uit financiële systemen,

circa 400 ambtenaren”, herinnert zich

Op enig moment had BMC een lijst van

onderhoudsgegevens en contracten.

gemeentelijk vastgoedregisseur Henk

400 objecten die mogelijk gemeentelijk

Tegelijkertijd werd de functie Vastgoed-

Helderton. “Maar we hadden een taakstel-

zouden kunnen zijn. Ruizendaal: “Die lijst

regisseur gecreëerd en het vastgoed-

ling meegekregen. In vijf jaar tijd moest

hebben we opgeschoond, wat uiteindelijk

cluster ingericht. Een klein team van vijf

tien procent op de personeelslasten

een portefeuille opleverde van 160 gebou-

mensen, waar alle vastgoedtaken konden

worden bezuinigd. In dat kader kwamen

wen, die moesten worden ondergebracht

worden ondergebracht, dat behalve uit

we erachter dat onze vastgoedtaken in de

bij het cluster vastgoed. Tegelijkertijd is

vastgoedregisseur Helderton bestaat uit

loop der tijd heel erg versnipperd waren

een overlegstructuur in het leven geroe-

een juridisch medewerker vastgoed, twee

geraakt. Iedereen deed wel iets, wat het

pen. Alle mensen, die met het vastgoed

onderhoudsmedewerkers en een adviseur

allemaal zeer onoverzichtelijk maakte.”

van doen hadden, zijn elke twee weken bij

vastgoed.

elkaar gebracht om de stand van zaken te Adviesbureau BMC moest daarin verande-

bespreken. Zo haal je de data bij elkaar en

ring brengen. Adviseur Stefan Ruizendaal

krijg je inzicht in de portefeuille.”

ging er in november 2014 met twee collega’s mee aan de slag. “We zijn als eerste

Een belangrijke succesfactor was volgens

begonnen met het op orde krijgen van

Ruizendaal de over het algemeen open

de basisinformatie over het gemeentelijk

houding van de medewerkers van CGM.

vastgoed. Want overal in de organisatie

“Het heeft ervoor gezorgd dat we de snel-

bleek iemand zich wel met een deel van

heid waarmee verbeterslagen mogelijk

het vastgoed bezig te houden en over

waren, hoog hebben kunnen houden.”

een deel van de noodzakelijke kennis te

De enorme hoeveelheid en grote ver-

beschikken. We hebben dus rondje op

scheidenheid aan data die deze werkwijze

rondje langs de bureaus gemaakt om goed

opleverde werd ontsloten via een in de

in kaart te krijgen wat nu eigenlijk werkelijk

loop van het proces aangeschaft vastgoed-

tot de gemeentelijke vastgoedportefeuille

informatiesysteem. “We werkten in eerste

behoorde.”

instantie in Excel, om alles bij elkaar te brengen. Maar dan weet je dat er binnen

Helderton: “Het was zelfs zo erg dat we

de kortste tijd verschillende versies gaan

niet eens in staat waren een betrouwbaar

ontstaan en dat wil je natuurlijk niet heb-

overzicht te produceren van de panden

ben. Daarom is uiteindelijk gekozen voor

die we allemaal in eigendom en in gebruik

de aanschaf van een vastgoedinformatie-

hadden. In een aantal gevallen waren er

systeem.”

wel gebruikers maar geen contracten en de contracten die er lagen, of die we na

Henk Helderton gemeentelijk vastgoedregisseur Stefan Ruizendaal Adviseur BMC

Inzicht en controle De operatie leidde tot het nodige inzicht. Helderton: “Dat stelt ons nu in staat om flinke slagen te maken in het op orde krijgen van de

‘Het Doehuis’ MFA te Cuijk

gemeentelijke vastgoedportefeuilles. Tot op strategisch niveau aan toe. Zo is recent - op ons advies - in de gemeente Cuijk besloten de vastgoedportefeuille op te schonen, een drietal woningen te verkopen en twee panden te slopen.” Om de portefeuilles onder controle en het informatiesysteem actueel te houden worden alle panden minimaal een keer per jaar bezocht door ‘koppeltjes’ van een medewerker vastgoed en een medewerker sociaal beleid. “Van alle gesprekken wordt verslag gemaakt. Dat blijkt ook uit oogpunt van onderhoud voordelen te hebben. De gebruiker heeft informatie, die voor ons heel belangrijk is om een goede onderhoudsplanning te maken.” De informatie uit het systeem helpt Helderton als regisseur vastgoed in zijn advisering van het college en de gemeenteraad over het beleid ten aanzien van maatschappelijk vastgoed. “We hebben regelmatig overleg met onze bestuurders. Met alle drie de gemeentebesturen wil ik bijvoorbeeld afspraken maken over het doorrekenen van een kostprijs dekkende huur. In veel geval-

Entree Schouwburg te Cuijk

len wordt namelijk nul euro huur betaald en is sprake van een verkapte (huisvesting)subsidie. Daardoor schrijft onze vastgoedportefeuille rode cijfers. We willen toewerken naar een situatie waarin wij intern een huurnota sturen naar onze afdeling sociaal

Vastgoed belangrijk maken

beleid, die deze vervolgens betaalt met (huisvesting)subsidie. De

De aanpak die in Cuijk, Grave en Mill & Sint Hubert is gehanteerd,

gebruiker hoeft daar dus niet per se iets van te merken. Maar wij

kan zeker ook door andere gemeenten worden gekopieerd.

kunnen de vastgoedbegroting zo wel kloppend krijgen en indien

Helderton beveelt het zelfs aan. “Maak als gemeente je vastgoed

nodig nog beter bijsturen. Bovendien is in dit geval voor iedereen

belangrijk. Want er is heel veel geld mee gemoeid. Als gemeenten

transparant wat het kost om een gemeentelijke voorziening in

kritisch naar hun portefeuille kijken, valt er heel wat geld mee te

stand te houden.”

verdienen.”

Het hoogste doel van CGM is om de vastgoedportefeuille exact af

“Dat was hier aanvankelijk niet eens de insteek”, aldus Ruizendaal.

te stemmen op de behoefte uit het maatschappelijk veld. “Het is

“Maar het is wel het beste argument om het te doen. Maat-

zeker nog niet zover dat vraag en aanbod precies in evenwicht zijn

schappelijk en financieel valt er gewoon veel te halen als je het

en de kostprijs gedekt is. Maar we werken er wel gestaag naar toe.”

systeem op een goede manier inricht.” In control! 2017

Informatiemanagement geeft vastgoedeigenaar overzicht

Wie vastgoed in portefeuille heeft, heeft veel informatie nodig. Of het nu het onderhoud, de gebruikers of de kosten en opbrengsten betreft: bij elke beslissing hoort een onderbouwing met goede informatie. Veel organisaties vinden het lastig om overzicht te krijgen over alle relevante informatie. In die behoefte voorziet informatiemanagement.

Waartoe al die informatie?

Invalshoeken voor informatiemanagement

Informatiemanagement begint bij de organisatie zelf. Welke doelen

Het is mogelijk om vanuit veel verschillende invalshoeken naar de

zijn er vastgesteld voor de gemeente, school of andere maat-

vastgoedorganisatie te kijken. Daaruit volgt dat er dus ook veel

schappelijk organisatie? En welke taken voor de vastgoedafdeling

verschillende invalshoeken voor de benodigde informatie mogelijk

horen daar dan bij? Informatie dient de volgende doelen:

zijn. Informatie kan worden ingedeeld:

• De publieke rol: informatie ten behoeve van publieke verant-

• naar abstractieniveau: strategisch, tactisch en

woording, het publieke debat of voor beleidsvorming; • De rol voor de eigen organisatie: informatie ten behoeve van portefeuillesturing, accountmanagement, levenscyclusbeheer en facilitaire management; • Het uitwisselen van informatie met externe partijen, bijvoorbeeld gebruikers, aannemers of contractpartijen; • Beheersing van risico’s op bovengenoemd onderdelen.

operationeel; • naar vakgebied: administratief, technisch, juridisch, financieel, relatiebeheer; • naar verantwoordelijkheid: eigenaar, gebruiker / huurder, beleid; • naar tijdsaspect: terugkijkend (financiële verantwoording), vooruitkijkend (voorzieningenplanning) en heden (storingsmeldingen oplossen); • naar taak van de vastgoedorganisatie: portefeuillesturing, accountmanagement, levenscyclusbeheer en facilitaire management. Met al deze invalshoeken zijn veel verschillende doorsnedes te

Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met Demo Consultants, Instituut Vastgoedmanagement en bbn adviseurs.

maken van de vastgoedorganisatie. Door de veelheid van invalshoeken kan echter wel begripsverwarring ontstaan. ‘De informatie is niet op orde’ is een loze kreet als de invalshoek niet bekend is.

Gegevens en informatie

Start van een objectadministratie

Gegevens zijn vastgelegde feiten, die gebaseerd zijn op een

Een basis vastgoedadministratie begint met een goed

bepaald codering, en een bepaald moment in de tijd. Vaak

objectadministratie. De onderwerpen om mee te starten zijn:

wordt ook ‘data’ als synoniem gebruikt. Een gecombineerde

• Adresgegevens inclusief BAG-koppeling en kadastrale

set van gegevens kunnen we interpreteren: dat zorgt voor informatie. Pas door interpretatie krijgen de gegevens ook praktisch nut voor de lezer en worden de gegevens dus

gegevens; • Een categorie-indeling (bijvoorbeeld in deelportefeuilles of feitelijk gebruik);

informatie. Het totaal van informatie, ervaringen en vaar-

• Oppervlakte van het object (m² bvo of m² vvo);

digheden zorgt voor de volgende stap: de kennis waar een

• Bouwjaar;

persoon over beschikt.

• Aantal verhuurbare eenheden.

Processen in beeld Informatiemanagement begint met het scherp krijgen van de taken en verantwoordelijkheden van de organisatie. De meest voorkomende taken zijn vastgelegd in werkprocessen, en in die werkprocessen zit informatie. Wie betere informatie wil hebben, ontkomt er niet aan het eigen werkproces in beeld te brengen en met betrokken personen te praten over de werkprocessen. Goede informatie is daarnaast ook:

De basis op orde

• Gepresenteerd met een passend detailniveau;

Goede informatie kent goede onderliggende gegevens. Daarbij

• Relevant voor het maken van een beslissing.

horen drie zaken: • De onderliggende data/gegevens/documenten zijn volledig/

Niet in één dag

compleet (dus niet met ontbrekende bijlagen of onvolledig

Het ontwikkelen van een vastgoedorganisatie gaat niet in één dag

ondertekend);

en is bovendien afhankelijk van het (veranderende) ambitieniveau

• De onderliggende data/gegevens/documenten zijn correct/ accuraat (dus niet foutief, slordig, slecht onderbouwd); • De onderliggende data/gegevens/documenten zijn actueel/tijdig (dus niet achterhaald en gedateerd).

van de vastgoedorganisatie. De informatiebehoefte volgt die ontwikkeling van de organisatie. Een organisatie met een groeiende ambitie kan daarom ook een toenemende informatiebehoefte verwachten.

In control! 2017

Beheersen van de vraag is de beste energiebesparing Gebruikers en beheerders van maatschappelijk vastgoed willen graag op energie besparen. Veel facilitymanagers hebben echter geen idee wat een reële energievraag is voor het verwarmen en koelen van de gebouwen. Welke informatie heb je nodig om ‘in control’ te zijn met je energiegebruik?

Stel dat een school of zorginstelling haar warmtevraag regelt via warmte-koude opslag (WKO) in de bodem. Verwarming en koeling worden dus duurzaam opgewekt. Dat levert in een bepaald jaar een flinke besparing op van energie en geld voor verwarming. Als de gevraagde verwarming geleverd had moeten worden met alleen CV-ketels dan was de energierekening veel hoger geweest en was er ook energetisch meer input nodig geweest om dezelfde output te leveren. Mooie besparing dus. Of toch niet? Bij nadere beschouwing van de gevraagde

vinden van de meest optimale maatregelen

het ketelgebruik afnemen? Op dit niveau

hoeveelheid warmte blijkt dat de helft

om de warmtevraag te verminderen.

kan energiebeheer weer vertaald worden

eigenlijk ook voldoende was geweest.

in concrete acties. Aanpassing van de

Vanuit het oogpunt van de energievraag

Benchmark met Alvarium

instellingen van het gebouwbeheer-

is er niet bespaard, maar juist twee keer

Op strategisch niveau kunnen de gege-

systeem maken aanzienlijke verbeteringen

meer energie gebruikt dan nodig. Veel

vens van alle WKO’s in maatschappelijk

mogelijk. Soms alleen maar door een

energie besparen (aan de opwekkingskant)

vastgoed geladen en geanalyseerd worden

klepstand aan te passen.

wil dus niet zeggen dat je het goed doet.

in Alvarium. Alvarium is een specifiek

Belangrijker is het om de vraag zo laag

informatiesysteem dat op maat gemaakt

Zo kan het zijn dat je blij wordt, omdat een

mogelijk te krijgen. Zonder concessies te

is om deze analyses mee uit te kunnen

systeem veel minder energie bespaart dan

doen aan comfort.

voeren. Op dit moment zijn er circa 300

waar het voor bedoeld is. Simpelweg

WKO-systemen op aangesloten.

omdat de vraag beheerst wordt. Want

WKO als thermometer

energie besparen is niet genoeg. De kunst

Om informatie te verkrijgen over de

De gevraagde en de opgewekte energie

energievraag en -opwekking op gebouw-

worden geregistreerd en geanalyseerd

niveau zijn gegevens nodig. Energie-

en weergegeven in grafieken. Wanneer

stromen moeten gemeten worden. In een

deze gegevens geaggregeerd worden over

gebouw zonder energiemetingen voor

bijvoorbeeld alle aangesloten scholen,

verwarming en koeling zijn de prestaties

ontstaat een goede benchmark.

is om de vraag laag te houden.

echter nauwelijks te meten. Gelukkig zijn steeds meer gebouwen

Maatregelen op objectniveau

uitgerust met een WKO. Deze systemen

Naast een strategische analyse is ook

registreren de warmtevraag en levering. De

een operationele analyse mogelijk, die te

WKO is dus een prima thermometer voor

verbinden is aan concrete maatregelen

de energieprestatie van het gebouw. Deze

op gebouwniveau. Wat is de energie-

systemen maken bovendien een vergelij-

balans in verhouding tot de buiten-

king mogelijk tussen de warmtevraag van

temperatuur? Wordt er verwarming

verschillende gebouwen. De verzamelde

gevraagd in de zomer? Is dat logisch of

gegevens zijn ook mooie input voor het

kunnen we die vraag beperken? Zien we

Victor van der Lee Installect bedrijven: ontwerp, realisatie en beheer van duurzame energiesystemen

Hoe creĂŤer je betekenisvolle ruimtes voor veranderende gebruikers? WORK. LIVE. LEARN.

Waterloostraat 188A 3062 TZ Rotterdam 010 254 00 33 www.kwkbv.nl

info@kwkbv.nl

Negenvlaksmodel slaat bruggen tussen informatie-eilanden

Vastgoedorganisaties willen betrouwbaar, efficiënt en klantvriendelijk zijn. En daar ook steeds beter in worden. Om dat te bereiken, gebruiken zij veel informatie, verspreid over verschillende systemen. Vaak is dit historisch gegroeid en zijn er veel verschillende ‘eilanden’ ontstaan, elk met zijn eigen specifieke doel. Het negenvlaksmodel van Rik Maes helpt bij het inzichtelijk maken van de bruggen die geslagen moeten worden om alle eilanden met elkaar te verbinden.

Wanneer we als vastgoedorganisaties willen verbeteren, dient informatie niet alleen een onderwerp zijn van de afdeling IT, maar zal in de hele organisatie ‘informatiebewustzijn’ moeten ontstaan. Weet waar je welke informatie kunt halen, maak gebruik van wat er al is en maak daar je eigen product van. Zo werken we samen

Han Slotman

aan en met informatie. Van belang is dan

Projectmanager e-overheid Arcadis

wel dat je op de gegevens van die ander kunt vertrouwen. Iedere verzameling van gegevens moet daarom een eigenaar hebben: iemand die ervan wakker ligt als de kwaliteit of het proces niet goed is. Een hulpmiddel bij het nadenken over de inrichting van informatiemanagement in organisaties is het negenvlaksmodel, dat werd ontwikkeld door hoogleraar informatiemanagement Rik Maes. Het is geen organisatiemodel op zichzelf dat functies, rollen of afdelingen voorschrijft. Daadwerkelijke invulling is afhankelijk van de concrete situatie. Het model laat zien dat de verschillende organisatielagen (richten, inrichten en verrichten) van elkaar afhankelijk zijn en dat IT geen doel is van de bedrijfsprocessen. Wel is IT tegenwoordig onmisbaar om als organisatie te kunnen functioneren; daarom moet het ook goed worden georganiseerd.

Verbinden Verdere verbetering is mogelijk door processen te verbinden, zowel in de interne organisa-

Dit vereist naast de competentie om te

tie als met de buitenwereld. Door deze verbindingen tot stand te brengen en gegevens te

kunnen samenwerken ook meer analy-

hergebruiken en te combineren gaat de organisatie beter functioneren. Een onderwijs-

tisch vermogen om alle informatie die

organisatie kan bijvoorbeeld beter voorspellen hoe groot de instroom van leerlingen zal

beschikbaar is te beoordelen en hier de

zijn, hoeveel lokalen er nodig zijn, in welke wijk, welke bestaande gebouwen beschikbaar

juiste conclusies uit te trekken. Zo werken

zijn en bijvoorbeeld ook welke functies in de toekomst nodig zijn. Op die manier kunnen

we niet alleen duurzamer maar komen we

ook het beheer en de duurzame inzet van het vastgoed geoptimaliseerd worden.

uiteindelijk ook meer in control van ons vastgoed.

Het is van belang de mogelijkheden die al die informatie kan bieden te overzien en op een gestructureerde manier in te zetten. Een goede balans tussen de strategie en de behoefte van de business, informatie en IT is daarvoor noodzakelijk. Iedere organisatie heeft bovendien mensen nodig, die verantwoordelijkheid hebben en nemen en die bovenal snappen dat afdelingen elkaar nodig hebben en moeten samenwerken.

Meer informatie: www.rikmaes.nl. Lees ook: agconnect.nl/blog/ het-amsterdams-negenvlak â&#x20AC;&#x192;

Positioneren De verschillende vakken uit het negenvlaksmodel bieden bij uitstek de mogelijk om de diverse rollen binnen de organisatie beter te positioneren. Een belangrijke rol is bijvoorbeeld die van Chief Information Officer (CIO), de verantwoordelijke voor de informatievoorziening op het hoogste niveau. Hij zit in de middelste kolom en moet ervoor zorgen dat de informatievoorzieningen en de IT de bedrijfsdoelen optimaal ondersteunen. Helemaal rechts in het model bevindt zich op zijn beurt het hoofd IT, dat verantwoordelijk is voor het ontwikkelen en in de lucht houden van de IT-voorzieningen. In de middenlaag vinden we onder andere beleidsmedewerkers en teamleiders. De onderste laag tot slot bevat applicatiebeheerders, netwerkbeheerders, gegevensbeheerders, leerlingenadministratie, et cetera. De medewerkers die nu verantwoordelijk zijn voor gegevensbeheer blijven dat ook in de nieuwe ordening, maar krijgen de beschikking over en inzicht in nieuwe mogelijkheden waarmee ze hun werk beter kunnen uitvoeren. De middenlaag in de linker bedrijfskolom krijgt de beschikking over meer informatie en instrumenten die nodig zijn om vraag en aanbod in een brede maatschappelijke context beter in beeld te brengen. Op die manier kan ook de inzet van het maatschappelijk vastgoed beter afgestemd kan worden op de behoefte.

In control! 2017

De informatiemanager verbinder met overtuigingskracht Informatiemanagement is van strategisch belang voor iedere vastgoedorganisatie, ook voor die van gemeenten, scholen en zorgorganisaties. Toch krijgt de functie van informatiemanager in de praktijk nog nauwelijks vorm en inhoud. Op zijn best is het informatiemanagement verspreid over de organisatie, of blijft het beperkt tot de persoon die binnen de vastgoedorganisatie objectgegevens in een systeem klopt. Maar bij informatiemanagement gaat het om meer dan dat. “De vastgoedinformatiemanager is juist vooral een verbinder.”

Andre van Delft Eelco Groenen Marianne de Widt

“Het goed beschikbaar hebben van infor-

informatie nodig over bijvoorbeeld de

Deskundigheid in huis

matie is het hart van elke vastgoedorgani-

toekomstige vastgoedexploitatie, accommo-

Met de komst van nieuwe ICT kan iedereen

satie”; zegt Jan Kappers, hoofd vastgoed bij

datieplannen, bestuurlijke ambities of infor-

tegenwoordig over heel veel data beschik-

de gemeente Haarlem. “Daar valt of staat

matie over het gebruik van de gebouwen.”

ken, maar het is nog lastig voor te stellen

eigenlijk alles mee. Het is dan eigenlijk

Marianne de Widt, hoofd vastgoed gemeente

wat je er allemaal mee kunt. Er werken nog

wel gek dat het vaak niet bij iemand

Arnhem: “Als het beleid niet scherp is kan

nauwelijks informatiedeskundigen in het

heel specifiek is belegd. Gemeenten als

je gemakkelijk verdwalen in de veelheid van

publieke werkveld die de verbinding met

Almere, Breda, Ede en Enschede hebben

informatie die tegenwoordig beschikbaar is.

huisvesting of vastgoed kunnen maken. De

iemand bij de vastgoedafdeling die daar

Er komt van alle kanten informatie op je af

vacatures op dit gebied zijn vaak algemeen

verantwoordelijk voor is, maar bij veel

en de politiek komt regelmatig met nieuwe

of zoekend opgesteld. Zo zoekt een grote

gemeenten zit dergelijke informatie bij een

vragen waarop je je nog niet hebt kunnen

MBO-opleiding met veel vastgoed in haar

bedrijfsbureau en wordt het lang niet altijd

voorbereiden. Als je dan niet goed over je

portefeuille bijvoorbeeld een medewerker

(op de goede manier) gebruikt voor vast-

informatiestructuur hebt nagedacht, loop

informatievoorziening met drie tot vijf jaar

goedbeslissingen. Technische gegevens

je steeds achter de feiten aan.”

ervaring, die bij haar sollicitatie zelf een

of bezuinigingsdoelstellingen op korte

plan mag opstellen. Als dit aanspreekt,

termijn zijn in de praktijk vaak leidend,

wordt de kandidaat uitgenodigd het plan

maar voor vastgoedsturing is ook

te presenteren.

25 Een dergelijke advertentietekst toont aan hoezeer het informatiemanagement nog in de

Meer dan onderhoud

kinderschoenen staat. Daar waar partijen al wat verder zijn, worden specifiekere zaken

Eelco Groenen van SKPO wijst er op dat

gevraagd. Daaruit blijkt dan meteen dat informatiemanagement geen bijzaak is, maar van

scholen zich niet alleen moeten kijken

strategisch belang voor de toekomst van de organisatie. Een dergelijke organisatie heeft

naar bijvoorbeeld het MJOP. Bij informa-

dan ook vaak al een informatieplan waarin de ambities van de organisatie zijn verwoord en

tiemanagement rond vastgoed gaat het

waarbij ze iemand zoeken om dit verder vorm te geven.

om veel meer dan dat. “Het gaat naast de technische kwaliteit namelijk ook over de

Zelf in huis

gebruikerskwaliteit, het financieel resultaat

André van Delft van DEMO Consultants, specialist in vastgoedinformatie: “Een vastgoedin-

en de (maatschappelijk) toegevoegde

formatiemanager of hoe je hem ook mag noemen, werkt zowel proces- als projectmatig en

(toekomst)waarde in relatie tot ambities

heeft een duidelijke visie op de informatiestructuur. Het is geen software of ICT-specialist,

van de gebouwen. Dergelijke informatie

maar heeft er wel affiniteit en ervaring mee. Het is belangrijk dat hij opereert vanuit de

wordt nu nog nauwelijks gebruikt bij het

vastgoedorganisatie. Alleen zo kan hij of zij op het nodige draagvlak rekenen en

managen van en de besluitvorming over

kan de juiste afstemming tussen de diverse afdelingen worden gegarandeerd.”

onderwijshuisvesting. De vastgoedinformatiemanager is daarom misschien juist

Pascalle Strijdonk, coördinerend huismeester Brede Scholen Etten-Leur, is het daar hele-

vooral een verbinder van gebruikers, be-

maal mee eens. “Veel scholen laten hun MJOP door iemand anders opstellen, maar het is

stuurders tussen beleid, strategie, operatie

veel beter het in eigen huis te doen. Dat geeft de mogelijkheid een beetje met de informa-

en resultaten, die ook bestuurders moet

tie te spelen en diverse opties tegen elkaar af te wegen als de situatie daar om vraagt.

kunnen overtuigen van het belang van goede informatie.”

Zie voor meer informatie de Bouwstenenpublicatie over Rollen (2017) waarin een voorbeeld wordt gegeven van een vastgoedinformatiemanager.

In control! 2017

De snelste route naar professioneel informatiemanagement Onderbouwde keuzes zijn alleen te maken als de beschikbare informatie compleet, betrouwbaar en snel beschikbaar is. Een integrale en gestructureerde aanpak in de informatie-uitwisseling gedurende de gehele levenscyclus van maatschappelijk vastgoed vergroot de efficiency en levert tevens belangrijke kostenbesparingen op. Alleen: hoe pak je het aan? Deze roadmap wijst de weg. Startpunt Adequate informatievoorziening speelt in nagenoeg alle beheerprocessen rond het vastgoed een cruciale rol. Het is met name van belang dat betrokkenen op het juiste moment beschikken over de juiste informatie. Als het beheerproces van een organisatie voldoet aan een aantal van de onderstaande criteria is dit een indicatie dat een eenvoudige digitale oplossing hiervoor niet meer toereikend is. a) “Meerdere (interne en externe) gebruikers die aan dezelfde informatie werken” Door vaak onvoldoende discipline ontstaat er achterstand in het bijwerken van data en is informatie niet meer betrouwbaar. b) “Invoerkwaliteit van informatie moet worden geborgd” Om op basis van ingevoerde vastgoedinformatie beleidsbesluiten te kunnen nemen, is het van belang dat de informatie compleet is en aan gestelde kwaliteitseisen voldoet. c) “Uitvoering van processtappen moeten worden bewaakt” Naarmate het aantal betrokkenen toeneemt of wisselingen op persoonsniveau plaatsvinden, wordt het proces moeilijker beheersbaar. d) “Het beheerproces mag niet gebonden zijn aan specifieke personen” Indien de voortgang van het beheerproces afhankelijk is van menselijke competenties die niet zomaar zijn over te dragen, loopt een organisatie risico op stagnatie van het proces bij uitval van de betreffende persoon. Voorafgaand aan de eerste stap van de roadmap is het zinvol om te bepalen hoeveel kennis binnen de organisatie kan worden aangewend om de informatiebehoefte vast te stellen, de processen in kaart te brengen en zo nodig te optimaliseren. Ontbrekende kennis op dit vlak kan tijdelijk worden ingehuurd, met als doel snel van start te kunnen en de opgedane kennis in de organisatie te kunnen borgen.

Stap 1: Informatie-eisen en -behoefte:

Stap 2: GAP-analyse

Aan de hand van uw vastgoeddoelen en een inventarisatie van de

Om een werkbaar actieplan op te kunnen stellen is een

aanwezige documenten en vastgoedgegevens brengt u de huidige

nulmeting nodig, aan de hand waarvan urgenties en prioriteiten

situatie en ambitie in kaart.

kunnen worden vastgesteld.

- Maak een globale inventarisatie van documenten en vastgoed-

- Doe een nulmeting en breng daarbij in beeld:

gegevens en stel het ambitieniveau vast aan de hand van uw

• In hoeverre voldoen de informatiebehoefte aan criteria:

Beleidsplan Vastgoed.

• Volledigheid, betrouwbaarheid, borging en ontsluiting.

- Toets de informatie-eisen en behoefte die voor uw organisatie gelden aan de ISO 55000. - Informatiebehoefte bestaat op verschillende niveaus van de organisatie: • Strategisch (financieel, risico’s, gebruikerstevredenheid, bezettingsgraad);

• En toetst daarbij op volwassenheid en aanwezigheid van informatie. - De uitkomsten laat het verschil zien tussen ambitie en werkelijkheid. De gap-analyse levert u inzicht in: • Uit te voeren maatregelen; • Urgenties;

• Tactisch (weten regelgeving, gebouwveiligheid);

• Prioriteiten.

• Operationeel (conditieniveau, integriteit van informatie,

- Lange termijnacties: upgraden van documenten

aansluiting bij standaardcoderingen). - Breng in beeld wat kritische processen en risico’s zijn, welke wet-

databestanden - Korte termijnacties:

telijke verplichtingen er zijn en welke informatie van belang is

• Filteren en opschonen van bestanden;

voor efficiënte bedrijfsvoering.

• Inrichten van gestructureerd gebouwdossier; • Herijken van aanwezige procedures en opleverprotocollen; • Achterhalen van aanwezige informatie bij leveranciers; • Maatregelen ten aanzien van weten regelgeving. - Uitkomsten tevens bruikbaar bij vastleggen contractafspraken en aanbestedingen.

Stap 3: Systeeminrichting nieuwe situatie Beoordeel kritisch uw informatiesystemen en breng in kaart wat de gevolgen zijn voor de huidige configuratie.

- Maak duidelijke keuzes over in te zetten informatiesystemen in de nieuwe situatie. - Maak bij afwijking van huidige informatiesystemen eerst een Proof of Concept. - Garandeer de correctheid en betrouwbaarheid van informatie: • Beschrijf de informatiestromen in beheerprocedures; • Beleg taken en verantwoordelijkheden in de organisatie; • Zet een bijbehorend autorisatiemodel op. - Zet normen en richtlijnen op voor uitvoering van bijvoorbeeld conditiemetingen, benaming van bouwdelen en aggregatie naar prestatiemetingen en KPI’s.

Stap 4: Upgrade en implementatie

Upgrade de vastgoedinformatie en rol het nieuwe informatiesysteem uit, inclusief de personele organisatie daaromheen. - Upgrade de informatie: • Conversies; • Herinspectie (klopt het allemaal nog?); • Voeg nieuwe informatie toe. - Uitrol van de informatiesystemen inclusief personele organisatie (taken en verantwoordelijkheden). - Gefaseerd werken naar eindresultaat, op basis van GAP-analyse. - Upgraden van vastgoedinformatie kan zowel plan- als projectmatig over meerdere jaren gebeuren, afhankelijk van budget en organisatie.

Stap 5: Beheer en borging organiseren

Zorg ervoor dat u te allen tijde kunt terugvallen op de ingerichte organisatie- en communicatiestructuur. - Doe dat: • Met behulp van beheerprocedures met werkwijze en

Peter Couwenberg Business Developer & Consultant Information Management, HaskoningDHV Nederland

richtlijnen; • Met vastgestelde taken en verantwoordelijkheden; • Samen met contractpartners. - Aandachtspunten hierbij: • Kwaliteitsbewaking;

Ad Rabenort Algemeen directeur Covalent

• Audits & monitoring; • Passende competenties, opleiding & gerichte instructies; • Technologische ontwikkeling; • Verbeter en innovatievoorstellen.

In control! 2017

RASCI regisseert rolverdeling vastgoedinformatie Geen enkele organisatie is op dezelfde manier ingericht: vastgoedtaken worden op veel verschillende manieren uitgevoerd. Vastgoedinformatie is meestal verspreid over de organisatie, maar bij iedere organisatie is die spreiding ook weer anders. Hoe krijgen we dan toch in beeld waar de vastgoedinformatie zit en wie ervoor verantwoordelijk is? De RASCI-methode helpt om taken en rollen duidelijker te maken en daarmee verwarring weg te nemen of te voorkomen. De RASCI-methode is een manier om expliciet de rollen en verantwoordelijkheden voor

De RASCI-methode maakt duidelijk welke

een project of taak te benoemen. Door toepassing van RASCI wordt inzichtelijk wie betrok-

personen waarop aangesproken kunnen

ken moet zijn en welke informatie waar vandaan moet komen. Daarmee biedt het ook

worden. In het geval van kleine projecten

handvatten voor het structureel beleggen van verantwoordelijkheden omtrent het actueel

of taken, overlappen de rollen responsible

houden van informatie.

en accountable elkaar soms: één persoon is zowel de uitvoerder als de eindverant-

In relatie tot informatiemanagement gaat het met name over wie verantwoordelijk is voor

woordelijke. In veel gemeentelijke gevallen

welke informatie. Ook in het geval van een (semi-)integraal vastgoedinformatiesysteem,

zal er altijd een manager als accountable

waarin alle informatie over het gemeentelijk vastgoed is opgenomen, is het van belang om

aan te merken zijn. Daarnaast kan één

goed te definiëren wie welk deel van de informatie actueel houdt. Daarmee helpt de tabel

persoon meerdere functies hebben: een

ook bij het voeren van een goed gesprek hierover en komen overlappen en hiaten goed in

specialist vastgoedonderhoud kan in het

beeld.

ene project een inhoudelijk specialist zijn die consulted is en in het andere project

Het is dus niet alleen een ingrediënt bij het inrichten of selecteren van een vastgoed-

een projectleidersfunctie hebben, waar-

informatiesysteem, maar ook een belangrijke methode voor het verhogen van de efficiëntie

door die persoon responsible is. De RASCI-

en betrouwbaarheid van vastgoedinformatie zelf.

methode wordt vaak in tabelvorm opgezet met taken en functies.

Responsible Persoon die verantwoordelijk is voor het uitvoeren van een bepaalde taak en daar zelf ook aan meewerkt.

Accountable

Supportive

De eindverantwoordelijke voor het uitvoeren van een bepaalde taak. Slechts één persoon kan eindverantwoordelijk zijn.

Persoon of functie die ondersteunt bij het uitvoeren van een taak, maar niet zelf verantwoordelijk is.

Consulted Persoon die inhoudelijke input levert om een bepaalde taak uit te voeren. Deze persoon wordt geïnformeerd en levert zelf ook input.

Informed Persoon die geïnformeerd wordt over de voortgang van de taak, maar verder zelf geen input levert.

29 Praktijkvoorbeeld: verhuurcontract gereed maken De voorbeelden in dit artikel zijn vooral gericht op dagelijkse bedrijfsvoering en informatiemanagement van de vastgoedafdeling. Als eerste praktijkvoorbeeld is de verhuur van een object genomen. Dit valt uiteen in verschillende fases. Om het voorbeeld overzichtelijk te houden, is alleen de fase ‘contract gereed maken’ uitgewerkt in tabel 1. Iedere organisatie is anders – en dus kan de invulling per organisatie verschillen. Ook kan het detailniveau anders zijn. Daarnaast kan een discussiepunt zijn hoe actief alle functies in dit proces continu geïnformeerd moeten zijn. Manager

Accountmanager

Administratie

Technisch Deskundige

Jurist

2.1 Opstellen huurovereenkomst

2.2. Debiteur aanmaken

2.3 Huurovereenkomst verzenden

2.4 Administratieve verwerking

2.5 Controle retour ontvangen documenten

2.6 Registratie automatisch incasso en archief

A/R

2.7 Ondertekening huurovereenkomst 2.8 Start facturatie

Tabel 1: RASCI-tabel voor de fase ‘contract gereed maken’ bij verhuur van vastgoed

Praktijkvoorbeeld: kostprijsdekkende huurprijs In het voorbeeld in tabel 2 hebben we een taak opgenomen die uitgaat van reeds complete basisadministraties, namelijk het bepalen van een kostprijsdekkende huur. Voor deze taak wordt dus voortgebouwd op andere, onderliggende taken, zoals het op orde hebben van een goede huurders- en financiële administratie. Dit voorbeeld maakt onder meer inzichtelijk wie welke informatie aanlevert en wie de informatie nodig heeft voor de specifieke taak. Zo is de functionaris Vastgoedregistratie verantwoordelijk voor het aanleveren van de vastgoedinformatie, zodat de financieel expert die informatie kan meenemen in zijn financiële analyse. Manager

Financieel expert

Financiële Administratie

Technisch Deskundige

Vastgoedregistratie

Beleidsafdelingen

Bepalen doel en methode KPDH

A/R

Aanleveren activa

Aanleveren MJOP

Aanleveren kosten afgelopen jaren

Aanleveren vastgoedinformatie

Financiële analyse

Tabel 2: RASCI-tabel voor het bepalen van een kostprijsdekkende huur In de voorbeelden staat het bestuur op een wat grotere afstand, maar er zijn ook situaties te vinden waar ‘bestuur’ ook een functie is, zoals bijvoorbeeld voor het proces van opstellen van managementinformatie: daar kan de bestuurder ‘Consulted’ zijn, bijvoorbeeld bij de vraag welke informatie in de rapportage opgenomen moet zijn.

Stefan Ruizendaal Adviseur BMC Maarten Pullen Senior adviseur maatschappelijk vastgoed bij bbn adviseurs

In control! 2017

Selectie gemeentelijk vastgoedbeheersysteem Almere

het is geen eitje Het lijkt allemaal zo eenvoudigâ&#x20AC;Ś Je verzamelt wat wensen, meningen en ideeĂŤn. Je zet het netjes onder elkaar, je gaat met dit boodschappenlijstje het rijtje van mogelijke leveranciers af en je komt met een keurig ingericht Vastgoedbeheersysteem terug. Niet echt volgens de regelen der kunst van softwareselectie, maar dat is wel de wijze waarop de gemeente Almere de eerste stappen op zoek naar een vastgoedbeheersysteem zette. De realiteit bleek echter toch iets ingewikkelder in elkaar te zitten.

Discussie komt toch Deze eisen en wensen hebben wij zo compact en concreet mogelijk geformuleerd zodat er later geen discussie met de leverancier zou kunnen ontstaan over de interpretatie. Met de wijsheid van nu kan ik u verzekeren: die discussie, hoe groot of hoe klein dan ook, die komt er toch! Om u een indicatie te geven: het maken van het PvE, inclusief het voortraject in de vorm van een informatieanalyse heeft circa zes maanden geduurd. Het aantal van 39 functionele eisen en 72 functionele wensen werd overtroffen door de eisen en wensen die vanuit andere disciplines werden toegevoegd: eisen met betrekking tot het passen binnen de gemeentelijke informatiearchitectuur, informatiebeveiliging, privacy, applicatiebeheer, support en performance, maar ook juridische en aanbestedingtechnische eisen. Het leverde maar liefst 80 eisen en 46 wensen extra op. Wij hebben dankbaar gebruikgemaakt van ingehuurde aanbestedingsexpertise op het gebied van software. Het aanbesteden van een dergelijke toepassing vraagt om heel andere kennis dan de aanbesteding van vastgoeddiensten, -leveringen of -werken en in ons grote huis natuurlijk ook de gebruikelijke pennen en potloden. Het verzamelen van deze niet-functionele eisen en wensen duurde in totaliteit dan ook zes maanden.

Begin januari 2016 blies Almere daarom nieuw leven in het project, dat moest resulteren in de selectie en implementatie van een gemeentelijk vastgoedbeheersysteem. Er werden nieuwe projectleden aangesteld, die met een frisse blik aan het werk gingen. Eerste stap was het uitvoeren van een gedegen proces- en informatie-analyse. Deze analyse richtte zich op het in kaart brengen van de behoefte van de diverse gebruikers op basis van de, reeds voorhanden zijnde, beschreven processen. Dit was het fundament waarop wij het functionele deel van het Programma van Eisen en Wensen hebben gebaseerd. Het PvE bestond uiteindelijk uit 39 eisen en 72 wensen die betrekking hadden op de functionaliteit van de te selecteren toepassing. Dat valt best mee, nietwaar? Roger Pikart Projectmanager gemeente Almere

Haarklovend irritant

Proof of Concept

Met dit Plan van Aanpak zijn wij eind 2016 een Openbare Europese

Na het ontvangen van de twee inschrij-

Aanbesteding gestart. Tijdens de ‘Nota van Inlichtingen’ fase merkten wij dat er

vingen begon het grote vergelijken. Beide

twee soorten vragen werden gesteld. Verschillende partijen stelden inhoudelijke

aanbieders hebben hun systeem kunnen

vragen en één partij richtte zich vrijwel alleen op het juridische aanbesteding-

demonstreren en uiteindelijk heeft een

technische deel. Die vragen waren haarklovend irritant te noemen. Wij hebben

voorlopige gunning plaatsgevonden. Met

twee ‘Nota van Inlichtingen’ ronden gehouden en hebben in de eerste ronde

die partij is een Proof of Concept fase inge-

97 en in de tweede ronde 67 vragen ontvangen.

gaan waarin wij het systeem op representatieve functionaliteit hebben beproefd.

Uiteindelijk hebben (slechts) twee partijen geoffreerd. Uit de markt kregen wij

Tijdens deze PoC-fase hebben wij geleerd

geluiden dat men het een te complexe uitvraag of een te omvangrijk project

dat het een illusie is om met een groep

vond. Vooral door de gemeentelijke randvoorwaarden, bijvoorbeeld over de

gebruikers het systeem te doorgronden.

inpassing in de gemeentelijke informatiearchitectuur en koppelingen naar

Dat is onmogelijk omdat het pakket

andere systemen binnen de gemeente. Uiteraard hebben wij potentiële

te omvangrijk is om met ongeoefende

leveranciers de mogelijkheid geboden om hun krachten te bundelen en

gebruikers te testen. Bovendien was het

gezamenlijk te offreren. Hier is echter geen gebruik van gemaakt.

systeem in die periode niet naar onze processen geconfigureerd. Wij hadden immers afgesproken dat configureren na de PoC fase zou starten. Een leermomentje! Toch heeft de PoC haar nut gehad. Het wekt vertrouwen in de applicatie en geeft een goede indruk van de mogelijkheden.

Partnership De praktijk van aanbesteden en selecteren is toch echt iets ingewikkelder dan wij ons in eerste instantie hadden bedacht en hebben kunnen bedenken. Heeft dat met onze onwetendheid te maken gehad? Dat zou toch zo maar kunnen. Maar een feit is dat proces- en informatieanalyse én aanbesteden twee totaal verschillende disciplines zijn en dat wij daarom erg blij

Lessen uit de praktijk • Voer een gedegen proces- en informatieanalyse uit. • Vertaal de resultaten in een zo compact en concreet mogelijk Programma van Eisen en Wensen. • Voeg hieraan toe de eisen en wensen vanuit andere gemeentelijke disciplines. • Neem de tijd! • Besteed openbaar en Europees aan. • Probeer het gekozen systeem niet bij voorbaat te doorgronden. • Ga een partnership aan met je leverancier.

mochten zijn met de hulp die wij op aanbestedingsgebied hebben gekregen. Het belang van een zo compleet en helder mogelijk Programma van Eisen met compacte en concrete eisen en wensen is voor ons evident. Hier plukken wij, juist in de implementatiefase waar wij nu in verkeren, nog steeds de vruchten van. Maar misschien wel de belangrijkste eis staat niet eens met zoveel woorden in het PvE, maar is wel degelijk van eminent belang: zorg voor een partnership met je leverancier. Wanneer je het echt samen kunt doen, maakt dat het leven, hoe zakelijk de relatie ook is, zoveel makkelijker! In control! 2017

Systemen in beeld Het onderzoek naar het aanbod van managementsystemen is dit jaar opnieuw uitgevoerd. De overzichten op de volgende pagina’s biedt het meest uitgebreide overzicht van beschikbare systemen. Wat is het beeld op hoofdlijnen?

Systemen en typeringen

Website

De systemen zijn in de tabellen op de volgende pagina’s ingedeeld

Het overzicht in de publicatie is uitgebreid, maar het kan altijd

naar doelgroep. Hier is weinig verschil: bijna alle systemen bedie-

nog uitgebreider. Op de website van Bouwstenen is het volledige

nen alle doelgroepen (overheid, corporaties, onderwijs, zorg, en de

overzicht van systemen te vinden. Daar is ook de ruimte om prijs-

commerciële sector). Ook inventariseren we de huidige gebruikers

indicaties, mits beschikbaar, te vermelden. De informatie wordt het

naar doelgroep en het totaalaantal gebruikers in binnen- en bui-

hele jaar door bijgewerkt. Op de website kunt u ook uw gebruik-

tenland. Daarbij hoort ook het gebruikersniveau in de organisatie:

servaringen kwijt.

is het systeem voor portefeuillemanagers en strategisch adviseurs, voor assetmanagers en projectleiders of voor operationeel mede-

Weet wat u wilt

werkers? Of voor alle drie?

Wie de overzichten bekijkt, kan het gaan duizelen. Er zijn immers veel verschillende mogelijkheden. Daarom is het belangrijk goed

Vervolgens gaan we vrij uitgebreid in op de mogelijkheden van het

te weten welke informatiebehoefte de organisatie heeft, voordat u

systeem. Welke opties zijn er voor:

overgaat tot (voor)selectie van systemen. Daarnaast is het aan te

• Strategie & planning;

bevelen om onderzoek te doen naar de oorsprong en referenties

• Assetmanagement;

van systemen: de meeste systemen kunnen omgaan met een

• Bouw & ontwikkeling;

meerjarige financiële prognose, maar wat dat precies betekent,

• Beheer & services.

verschilt weer per systeem. Financiële gegevens kunnen betrek-

Deze verschillende taken zijn verder per systeem uitgewerkt.

king hebben op bijvoorbeeld kapitaallasten, servicekosten, factuur-

Bijvoorbeeld: wie graag facturatie en incasso wil organiseren, hoeft

stromen of onderhoudsprognoses. Goed met elkaar doorpraten

nog maar vier systemen te bekijken. Wie selectie en aanbesteding

over de begrippen is dus belangrijk.

van partijen in een systeem zoekt, hoeft maar twee systemen te bekijken. Zo maakt de mogelijkhedenlijst het eenvoudiger om een

Typering

systeem op te nemen in een shortlist.

Veel systemen zijn van oudsher gericht op een of twee aspecten uit het vastgoedbeheer. Systemen proberen wel meer aspecten te

Behalve vanuit de behoefte aan informatie, bekijken we systemen

bestrijken, maar dat kent beperkingen: het systeem wordt snel te

ook vanuit hun mogelijkheden tot koppeling en ondersteuning

complex om prettig te gebruiken. Meer kruisjes in de overzichten

van standaarden. Dit is belangrijk: in toenemende mate vraagt de

op de volgende pagina’s is dus niet per se beter: alles hangt samen

markt niet één pakket met alle opties, maar systemen die informa-

met de informatiebehoefte van de organisatie.

tie uitwisselen. Onderwerpen zijn: • Ondersteuning van landelijke standaarden;

Met de Spelregels (de Bouwstenen publicatie uit 2016) zijn de

• Ondersteuning van (open) standaarden voor datastructuur;

processen binnen een organisatie voor maatschappelijk vastgoed

• Mogelijke koppelingen met andere informatiebronnen;

gecomprimeerd in één beeld. Rondom dit beeld zijn systemen

• Mogelijke bi-directionele integratie (oftewel: een koppeling

gepositioneerd.

waarbij data heen- en weer kan worden gestuurd tussen twee

systemen). Als laatste kijken we naar technische en juridische aspecten: • Welke technische basis is nodig (besturingssysteem, installatiemodel); • Wat is het licentiemodel van het systeem?

Maarten Pullen senior adviseur maatschappelijk vastgoed bij bbn adviseurs

In control! 2017

Managementsystemen AssetL!VE Facilicom Solutions

Briefbuilder ICOP

Condor Covalent

Facility Portal School Facility

Gebouw365 Gebouw365

In gebruik sinds

Jaar

2011

2004

2008

2011

2017

Type organisatie

Overheid

Woningcorporatie

Onderwijsinstelling

Zorginstelling

Commerciële sector

Portefeuillemanagers en strategisch adviseurs

Asset managers en projectleiders

Operationele medewerkers

Tot 10 vastgoedobjecten

Tussen 10 en 100 vastgoedobjecten

Meer dan 100 vastgoedobjecten

FUNCTIONEEL Niveau binnen organisatie Grootte portefeuille

Huidige gebruikers Overheid

Woningcorporatie

x x x

Onderwijsinstelling

Zorginstelling

15 0

100 45

13 0

Aantal klanten in Nederland Aantal klanten in het buitenland

Commerciële sector

Basis van systeem

9 0

10 0

Vastgoedmanagement (REMS)

Asset management (AMS)

Facility management (FM)

(Ge)bouw informatie management (BIM)

Documenten management (DMS)

Duurzaamheids- en energiemanagement

IT service management (ITSM)

Financieel en logistiek beheer (ERP)

x x

Geografisch informatiemanagement (GIS

Conditiemeting Computer Aided design (CAD) Strategie en planning

Prognose van maatschappelijke behoefte Strategisch asset managementplan

Meerjarige financiële prognose en risicoanalyse

Meerjarige onderhoudsplanning

Capaciteitsplanning eigen organisatie

Monitoring performance op panden portefeuilleniveau

x x

Aanhuur en verhuur

Aankoop en verkoop

Exploitatiebegroting en -bewaking

(Kostprijsdekkende) huurberekening

Asset management Relatiemanagement (klanten, partners, leveranciers)

Ontwikkeling

x x

x x x

Projectmanagement (geld, tijd, informatie e.d.)

Selectie & aanbesteding

Bouwmanagement (koppeling BIM) Beheer & services

Klachtenonderhoud (meldingen, opdrachtbonnen)

Onderhoudscontracten

Mutatieonderhoud

Planmatig onderhoud

Management (gebouw)data en tekeningen

Communicatie en klantcontacten\gegevens

Energiebeheer / contractering

Schoonmaakbeheer / contractering

Dagelijkse verhuur, ruimtegebruik en sleutelbeheer

x x x

Horeca (inkoop, verkoop, voorraadbeheer) Facturatie en incasso (ook servicekostenafrekening) Huuradministratie Materieelbeheer (ook keuringen, inspecties) Magazijnbeheer

x x x

IBIS Main IBIS

O-Prognose Plandatis

Plen in Plan Penta Rho

ReLogic ReFit | New Vision

RE Suite DEMO Consultants

SAFANTO SAFANTO

Ultimo Facility Management Ultimo Software Solutions bv

VastgoedMaps bbn adviseurs

VBSonline Metafoor Vastgoed en Software

WISH Kwadraat

2002

1999

2013

2015

2007

2015

1988

2011

1999

2013

300 10

1000 95

3 0

20 30

30 0

1000 300

75 10

50 0

100 0

x x

x x x

Managementsystemen Gebouw365 Gebouw365

Facility Portal School Facility

Condor Covalent

Benchmark Gemeentelijk Vastgoed NEN ISO 55000 Asset management

RgdBOEI inspectiemethodiek

NEN 2767 methodiek conditiemeting

BRIM begrotingsmodel Instandhouding Monumenten

BREEAM-NL meetinstrument integrale duurzaamheid EPA-U systematiek voor Energie Prestatie Advies Utiliteitsbouw Open BIM standaarden BIM Loket

x x

NEN-EN 15221 normen voor facility management Inrichting datastructuur

Briefbuilder ICOP

Ondersteuning volgens

AssetL!VE Facilicom Solutions

TECHNISCH

x x

IFC

x x

COBie ETIM STABU

DRS 2.0 NLCS NL-SfB

GB-CAS VISI CORA

COINS

CityGML IMGeo NEN EN 15221 Mogelijke koppelingen

CAD BIM

GIS (geografie) x

SAP

BAG

x x

Gebouwbeheersystemen

ESCROW Overeenkomst

BACnet

LOBworks GIS (geografie)

ERP (bijv. SAP, Navision, Oracle, etc.) GBS (gebouwautomatisering en -installaties) Besturingssysteem Windows Linux

x x

Anders

x x

Mac OS Certificaten

Maps

Kostenbestanden (bouwkosten.nl etc.)

Mogelijke bi-directionele integraties

NEN 7510:2011 ISO 27001

ISO 27002 COBie IFC Beschikbaar als

Webapplicatie

Remote Desktop Systeem App voor PC App voor tablet / smartphone Installatiemodel

x x

Application Service Provider (ASP)

Terminal Servic Provider (TSE) Webbased

Lokale installatie Type database Licentiebasis

Gebruikersgebonden

SQL

anders

Hardwaregebonden Organisatiegebonden

x x

anders

SQL

Oracle

SQL

WISH Kwadraat

VBSonline Metafoor Vastgoed en Software

VastgoedMaps bbn adviseurs

Ultimo Facility Management Ultimo Software Solutions bv

SAFANTO SAFANTO

RE Suite DEMO Consultants

x x

ja x

ReLogic ReFit | New Vision

x x

nee

x x x

x x

x x x

x x

x nee

x x x

x x

x x x

x x

Plen in Plan Penta Rho

x x

O-Prognose Plandatis

IBIS Main IBIS

x x

x x x x

x x

Klanten softwareleveranciers worden steeds kritischer De gebruikers van software voor informatiemanagement in vastgoed en facility-management worden steeds kritischer. Tot nog toe weten de softwareleveranciers hun klanten met service tevreden te houden. Zij zullen echter rekening moeten houden met een groeiende groep van gebruikers, die scherper letten op de prijs/kwaliteitverhouding.

Die conclusie kan worden getrokken uit de respons van 149 gebruikers op een onderzoek van Bouwstenen naar de ervaringen en beoordeling van bestaande softwaresystemen. Veel van de respondenten geven aan behoefte te hebben aan modernisering,

Fred Kloet Directeur Smart WorkPlace en lid van de Expertgroep Technologie van Facility Management Nederland

maar stuiten op leveranciers die niet of nauwelijks bereid zijn tot echte systeeminnovatie. Ook dit jaar is bijvoorbeeld weer gebleken dat er een te grote variatie is aan beschikbare software. Leveranciers spreken geen standaarden af die het voor gebruikers makkelijker maken systemen te koppelen. Zorgen over de effecten hiervan hoeven de systeemhuizen zich

Er lijkt dus iets te broeien, vooral onder de gebruikers die langer

nog niet direct te maken. Slechts 1% van de organisaties zegt dat

dan vijf jaar een systeem gebruiken. 105 Beoordelingen zijn of

men in de toekomst van software wil veranderen. Toch zegt 9% op

sterk kritisch of juist sterk positief. De mening is in die gevallen

zoek te zijn naar een nieuw systeem en nog eens 11% antwoordt

gevormd op basis van een gedegen doorgronding van het sys-

‘misschien’. De reden waarom zijn de gebruikelijke: vermindering

teem. 1 op de 4 van deze 105 beoordelingen zegt rond te kijken

complexiteit, rationalisatie aantal systemen, minder complex, goed-

naar een alternatief. De periode van levering van een goede ad

koper, gebruiksvriendelijker en nieuwe ontwikkeling. Een simpele

hoc service als tegenhanger van mogelijke ontevredenheid lijkt

userinterface blijft dus een belangrijke reden om van systeem te

daarmee voorbij.

veranderen.

Markt in beweging Er broeit iets

Na jaren waarin gebruikers door beperkte financiële middelen

Van de 149 beoordelingen van de prijs scoren 39 systemen een

gedwongen werden met het bestaande systeem verder te werken,

zes of lager. Ook dit betekent dat er een zeer grote kans is dat het

lijkt er kortom weer beweging in de softwaremarkt te komen.

systeem ter discussie staat. 62 Beoordelingen scoren op prijs een

Opvallend is dat met name MJOP-systemen langer dan vijf jaar in

acht of hoger. Gebruiksgemak, service, flexibiliteit en eenvoudige

gebruik zijn en beter beoordeeld worden. Bredere vastgoed-

koppeling met andere systemen worden daarbij vaker genoemd

managementsystemen zijn nadrukkelijk aanwezig in de groep

dan andere positieve punten.

‘korter dan twee jaar in gebruik’ en worden kritischer beoordeeld.

Al langere tijd zet de softwarebranche in op een goede service als tegenhanger voor eventuele ontevredenheid over prijs of de userinterface. Ook dit jaar blijkt dat te werken. Slechts 10 beoordelingen scoren lager dan zes voor service. Echter, 27 beoordelingen

Alle beoordelingen zijn te vinden op de website van Bouwstenen.

scoren zes of lager op flexibiliteit en opvallend veel daarvan geven

Gebruikers van systemen kunnen daar ook hun eigen beoordeling

redenen waarom.

toevoegen.

IBIS-MAIN, Ibis Jeroen van de Laar 010 - 237 0100 servicedesk@ibis.nl www.ibis.nl

Safanto Safanto Dana Zijlmans 06 - 3063 8778 info@safanto.com www.safanto.com

Briefbuilder ICOP Gijben Hornes 010 - 265 1857 info@briefbuilder.com www.briefbuilder.com

O-Prognose Plandatis Mari van Wanroij 085 - 044 9309 info@plandatis.nl www.plandatis.nl

Ultimo Facility Management Ultimo Software Solutions Arnoud Baardemans 0341 - 423 737 info@ultimo.com www.ultimo.com

Condor Covalent Ad Rabenort 033 - 258 9481 info@condor.nl www.condor.nl

Plen in Plan Penta Rho Bert Kampman 055 - 538 6690 info@pentarho.nl www.pentarho.nl

VastgoedMaps bbn adviseurs Ronald Wolvekamp 088 - 226 7400 info@bbn.nl www.bbn.nl - www.vastgoedmaps.nl

Facility Portal Young Group / School Facility Anne Huijgen 0172-745085 a.huijgen@younggroup.nl www.younggroup.nl

RE Suite DEMO Consultants Menno van den Broeke 015 - 750 2520 info@demobv.nl www.demobv.nl

VBSonline Metafoor Vastgoed en Software Leo Looijse 0320 - 286 333 info@metafoorvastgoed.nl www.metafoorvastgoed.nl

Gebouw365 Rader Advies Radboud van Ton 073-5442005 r.van.ton@raderadvies.nl www.gebouw365.nl

ReLogic ReFit | New Vision Godard Kloos 088 - 735 6442 relogic@refitnv.nl www.relogicapp.nl

WISH Facility Kwadraat Dick Vink 073 - 644 4644 info@facility2.nl www.facility2.nl

CONTACTgegevens LEVERANCIERS

AssetL!VE Facilicom Solutions Sandra van Oers 088 - 298 6700 solutions@facilicom.nl www.facilicomsolutions.nl

Benchmark primair onderwijs

‘Tot dusver klopt het slechts een beetje’

BENCHMARKS

Gertjan van Midden (PO-Raad): “Als je vanuit de landelijke datasets probeert om gegevens over onderwijshuisvesting samen te voegen, kom je tot de conclusie dat er nog veel werk te verzetten is. Er zijn verschillende pogingen gedaan om informatie uit de Basisregistraties Adressen en Gebouwen (BAG) en

Beleidsmatig Waarstaatjegemeente.nl – King/VNG Scholenopdekaart.nl – VO-raad, PO-Raad en Kennisnet Monitor Sport en Gemeenten - Vereniging Sport en Gemeenten

van de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) samen te voegen. De Algemene Rekenkamer deed dit al. Ook het Ministerie van OCW is hiermee bezig. Dit levert een mooie basis op, maar de informatie is nooit erg accuraat. Het gevoel dat steeds overblijft

Leegstandsmonitor – Kadaster, CBS

is: het klopt ‘een beetje’.

Vastgoed

Doel van een benchmark over onderwijshuisvesting zou moeten

Benchmark Gemeentelijk Vastgoed - TIAS en Republiq Landelijk Onderzoek VastGoedManagement - Instituut VGM

zijn om schoolbesturen en schoolleiders te laten zien hoe zij presteren ten opzichte van hun collega’s. Interessante thema’s

Barometer Maatschappelijk Vastgoed - Lectoraat Hanzehogeschool

hierbij zijn energieprestaties, leegstand, technische kwaliteit en

Faciltiair

voor de PO-raad en het landelijk beleid. Dat je kan aantonen

Benchmark facilitaire kosten gemeentelijke kantoren - Fier FM NFC Index voor kantoren en onderwijs - NFC Index Coöperatie

gebruikstevredenheid. Maar zo’n benchmark is ook van belang hoe de scholen er voor staan. Een dergelijke benchmark is er nog niet maar zou wel wenselijk zijn.”

Benchmark exploitatiekosten onderwijs - HEVO Nationale Benchmark Facilitaire kosten in het Voortgezet en

Primair onderwijs - Young Group/School Facility

RodeKersen; reviews wijkvoorzieningen – Bouwstenen/WijkConnect

.”

Benchmark corporaties

‘Portefeuille te divers om zinvol te vergelijken’ Corporaties hebben behalve woningen vaak ook een forse portefeuille met bedrijfs- en maatschappelijk onroerend goed (BOG/MOG). Dit is een zeer diverse portefeuille en bevat bijvoorbeeld zorgvastgoed, kantoren, scholen, bedrijfsruimten en parkeergarages. Gert Roelofsen, manager verkoop & zakelijke verhuur bij woningcorporatie Mitros in Utrecht: “De afgelopen jaren hebben we grote stappen gezet in het onder controle krijgen van het niet-woningdeel van onze portefeuille. Met de informatie die we nu hebben kunnen we financieel sturen. Doel van dit vastgoed is namelijk dat het financieel bijdraagt aan de kerntaak van de corporatie. We sturen dus actief op rendement en vergelijken dat met onze interne doelstelling. Objecten waar we verlies op lijden, belanden in beginsel op een lijstje met te verkopen objecten. Mitros kijkt momenteel nog niet naar gebruikstevredenheid. Wel zijn we op dit moment aan het bekijken binnen welke kaders we ons bezit ook in kunnen zetten voor buurten en wijken. Zo’n beslissing wil je niet per object nemen, maar op basis van expliciete afspraken. We hebben voor het maatschappelijk vastgoed ook geen benchmark, zoals die voor woningen wel bestaat (CORA/ VERA-architectuur). Persoonlijk lijkt me dat ook niet zo zinvol om rendementen met elkaar te vergelijken. De maatschappelijk vastgoedportefeuilles van corporaties zijn zo divers, dat je erg veel werk in een vergelijking zou moeten steken. Dan vind ik het veel nuttiger om mijn eigen performance per jaar goed te blijven volgen.”

Benchmark gemeenten

‘Anderen helpen je om blinde vlekken te zien’ Willem Raaijmakers, gemeente Breda: “Dit jaar doen we voor het eerst mee aan de benchmark voor gemeentelijke vastgoed van Tias/Republiq. Andere gemeenten, zoals Almere en Enschede doen al een jaar langer mee. Ons doel is om te leren: je laat van buiten, door anderen, naar jezelf kijken. Anderen helpen je om je blinde vlekken te zien. Door te zien hoe Breda het doet ten opzichte van anderen, weet ik waar ik kan verbeteren. En hopelijk kan ik ook andere partijen inspireren en helpen. Het aanleveren en verifiëren van cijfers gaat goed bij ons. We hebben de basis beter op orde dan een aantal jaar terug. In de komende jaren willen we dan ook nieuwe thema’s toevoegen aan de benchmark. Door als gemeenten met elkaar één methodiek te ontwikkelen, worden de uitkomsten beter vergelijkbaar. Daarmee is de benchmark ook een vliegwiel om zelf aan de slag te gaan.”

Benchmark gebruikerstevredenheid

‘RodeKersen maakt het subjectieve objectief’ Veel wijkcentra, cultuurhuizen, scholen en (andere) multifunctionele accommodaties worden met gemeenschapsgeld ondersteund. Maar levert dat ook wat op? Het meten van bezoekersaantallen en bezettingsgraad geeft onvoldoende inzicht. Daarom is in Bouwstenen-verband en in samenwerking met WijkConnect in 2017 een nieuwe meetmethode ontwikkeld. Tien organisaties hebben met 25 locaties een pilot gedraaid. In korte tijd zijn 1.000 reviews opgehaald. De resultaten zijn veelbelovend. René Leppink, beleidsmedewerker gemeente Utrecht: “RodeKersen biedt een praktisch en eenvoudig hulpmiddel om feedback van bezoekers en aanbieders te krijgen en brengt dat op een eigentijdse wijze in beeld. Het biedt waardevolle informatie voor het facilitair beheer, het sociaal beheer en de gebruikers van een accommodatie zelf.” Marco van Driel, coördinator MFA’s bij Stichting Welzijn Lelystad: “RodeKersen heeft ons inzicht gegeven in de beleving van onze eindgebruiker: bezoekers, gebruikers en aanbieders. We zijn door hun beoordelingen soms bevestigd in wat we al dachten, maar we hebben ook veel nieuwe inzichten gekregen.”

In control! 2017

Nieuwe versie leegstandsmonitor begin 2018 verwacht Het CBS, Geonovum en Kadaster werken, samen met belanghebbenden en experts op de vastgoedmarkt, aan de doorontwikkeling van de Landelijke Monitor Leegstand. De nieuwe versie verschijnt naar verwachting in het eerste kwartaal van 2018.

In februari 2017 werd een eerste versie van

Essentieel voor de doorontwikkeling is dat

Lessen geleerd

de Landelijke Monitor Leegstand gelanceerd,

de gegevens in de monitor de werkelijk-

In de nieuwe versie van de Landelijke

in reactie op de grote behoefte aan actuele,

heid goed weergeven. Gegevens van

Monitor Leegstand worden de lessen

integrale, betrouwbare en land dekkende

belangrijke categorieën vastgoed als kan-

die zijn geleerd met dit veldwerk zoveel

informatie over leegstand en gebruik van

toren, winkels, maatschappelijk vastgoed,

mogelijk verwerkt. Naast een extra peiljaar

vastgoed.

agrarische gebouwen en woningen worden

(2017) biedt de monitor ook meer ruim-

dan ook daarop getoetst. Dat gebeurt

telijk detail. De informatie komt namelijk

De Landelijke Monitor Leegstand geeft tot op

door veldwerk en bestandsvergelijking in

beschikbaar tot op wijken buurtniveau.

gemeentelijk niveau gedetailleerde informa-

verschillende gemeenten en regio’s in het

Voor gemeenten zijn er verder mogelijk-

tie over de leegstand in de vastgoedtypen

land.

heden om toegang te krijgen tot de

woningen, winkels, kantoren, industrie en

gegevens op adresniveau.

maatschappelijk vastgoed. Naast de leeg-

Zo wordt met de gemeente Haarlemmer-

Daarnaast werken de partijen aan de

staande vierkante meters is ook het aantal

meer en de provincie Noord-Holland

uitbreiding van de monitor tot een hoog-

leegstaande objecten in beeld te brengen.

samengewerkt aan een praktijktoets

waardige informatievoorziening over vast-

Bovendien zijn cijfers voor meerdere peildata

kantoren. Met de gemeente Eindhoven

goedgebruik. Zo wordt bestudeerd hoe

beschikbaar. Dat maakt het mogelijk om jaar

wordt een praktijktoets voor winkels uit-

informatie over het gebruik van vastgoed,

op jaar ontwikkelingen te volgen. Tenslotte

gevoerd en een onderzoek naar vastgoed

planvoorraad, cultureel erfgoed, aanwezig-

maakt de monitor het mogelijk om verschil-

in het landelijk gebied wordt samen met

heid van asbest in daken en energielabels

lende regio’s en provincies met elkaar te

de gemeente Berkelland gedaan. Andere

nog kan worden verwerkt.

vergelijken op leegstand en leegstands-

onderzoeksgebieden zijn maatschappelijk

De nieuwe monitor wordt naar verwach-

ontwikkeling.

vastgoed, cultureel erfgoed, bedrijven-

ting in het eerste kwartaal van 2018

terreinen (nog niet definitief) en (recreatie)

gepubliceerd.

Veel waardering

woningen. Samenwerkingspartners op

De in 2017 gepubliceerde Leegstandsmo-

deze thema’s zijn de gemeenten Dinkel-

nitor heeft veel waardering gekregen vanuit

land, Tubbergen, Almelo, Etten-Leur en

het bedrijfsleven en de overheid. Tegelijker-

Breda, RCE, het ministerie van BZK, en de

tijd droegen diverse partijen suggesties

provincies Noord-Holland, Noord-Brabant

aan voor verbetering van de informatie-

en Overijssel.

voorziening. Vanaf de zomer 2017 werken CBS, Kadaster en Geonovum aan deze doorontwikkeling. Dit gebeurt nadrukkelijk in samenwerking met belanghebbenden en experts op de vastgoedmarkt. Het project wordt mogelijk gemaakt door een groot aantal sponsoren vanuit gemeenten, provincies en de rijksoverheid.

Matthieu Zuidema Kadaster - Directie GVA

Het kadaster: data, data en nog eens data Wat is de gemiddelde leeftijd van woningeigenaren per wijk? Hoeveel maatschappelijk vastgoed heb ik als gemeente eigenlijk? Wat is de ligging en de spreiding ervan? Het Kadaster verzamelt en ontsluit gegevens over elke locatie in Nederland. Gegevens die houvast bieden bij het aanpakken van uiteenlopende vraagstukken als: krimp, leegstand en ruimtelijke planning. Elke plek in Nederland herbergt namelijk een schat aan informatie. En het Kadaster legt die gegevens al 185 jaar vast. Vanwege de aanwezige kennis en ervaring heeft de overheid het Kadaster gevraagd ook de informatieverstrekking uit registraties van andere partijen voor zijn rekening te nemen. Dit zijn de zogenoemde Landelijke Voorzieningen. De bekendste voorbeelden hiervan zijn de Basisadministraties Adressen en Gebouwen (BAG), Ruimtelijkeplannen.nl en de WOZregistratie. Voor veel informatie vormen de basisregistraties de basis. Het is voor overheidsinstellingen verplicht om de registraties te gebruiken bij de uitvoering van publiekrechtelijke taken. En door de toenemende technische mogelijkheden en kennis, neemt ook het gebruik bij marktpartijen toe. Veel partijen verrijken de data met hun eigen gegevens of die uit andere bronnen. Op die momenten ontstaat vaak de meest krachtige integrale informatie, die houvast biedt bij het maken van goede

Open data online: snoepwinkel én rommelhok Een zoektocht naar open data leidt eindgebruikers naar zowel een snoepwinkel als een rommelhok. Het totale aantal bronnen is overweldigend te noemen. Op Opendatanederland.org alleen al worden ruim 600 verschillende datasets genoemd. Het ministerie van BZK rept op data.overheid.nl zelfs van ruim 11.000 verschillende datasets van 133 verschillende eigenaren. Hoewel uiteindelijk zeker zinnige informatie kan worden verkregen, ter ondersteuning

beslissingen.

van uiteenlopende beslissingen over vastgoed, vergt het toch de nodige tijd om precies

De informatieve waarde van de data in

toepassing zijn op het goede gebied en de goede tijdsperiode. Bijkomend nadeel is dat

de basisregistraties is groot. Maar zonder kennis van de achtergrond en totstandkoming daarvan is de waarde van de gegenereerde informatie vaak niet goed te interpreteren. Het is daarom noodzakelijk om de kennis over de totstandkoming van de databronnen te combineren met praktijkkennis om dit soort administratieve cijfers op de juiste waarde te kunnen schatten.

te vinden wat men zoekt. Er zijn niet alleen veel datasets, ze moeten daarnaast ook van de datasets in diverse technische formaten worden aangeboden. Daardoor heeft de eindgebruiker al snel enige technische kennis nodig om er mee te kunnen werken. Gelukkig zijn er filters, waarmee onder andere op thema, data-eigenaar of trefwoord gezocht kan worden. Relevante andere aanbieders van data voor Vastgoed: • CBS • KVK • Energiebedrijven • Binnen grote gemeenten worden vaak actief bronnen ontsloten Aanbieders die verschillende databronnen samenvoegen en ontsluiten zijn Vastgoeddata.nl en Calcasa.nl In control! 2017

Managementsystemen op www.bouwstenen.nl

Lijst filteren op branche Lijst filteren op aard huidige gebruikers Lijst filteren op doelgroep binnen organisatie

Raadplegen kenmerken van informatiesysteem Beoordelen van informatiesysteem

Op de website van Bouwstenen vindt u meer informatie over de vastgoeden facility managementsystemen die in de markt verkrijgbaar zijn. - Vanuit het hoofdmenu van Bouwstenen komt u op een overzichtspagina zoals bovenstaand weergegeven. - Daar kunt u meer informatie vinden over de systemen die met ons onderzoek meedoen en het systeem dat u zelf gebruikt beoordelen. - U kunt daar ook zien hoe anderen het systeem beoordelen en op hoeveel beoordelingen dit is gebaseerd. - En als u op zoek bent naar een specifiek systeem kunt u de overzichtslijst gemakkelijk filteren op branche, type gebruiker en doelgroep.

COLOFON Bouwstenen voor Sociaal, november 2017 Eindredactie Bouwstenen voor Sociaal Begeleiding en uitvoering Gertjan van Midden, PO-raad Henk Hoogland, Gemeente Almere Ingrid de Moel, Bouwstenen Maarten Pullen, bbn adviseurs Ondersteuning Inge Bommezijn, Bouwstenen Redactie Eric Harms, Harms Communicatie Vormgeving Linda van Drie Art & Design Drukwerk Henk Hardon Grafisch Adviesbureau ISBN

978-94-91934-11-7

Met dank aan alle auteurs en geïnterviewden Ad Rabenort, Covalent Bregje Nagtzaam, FMVG Claudia Noort, Algemene Rekenkamer Cor van Montfort, Algemene Rekenkamer Eelco Groenen, SKPO Fred Kloet, Smart Workplace Gert Roelofsen, Mitros Gertjan van Midden, PO-raad Han Slotman, Arcadis Henk Helderton, gemeenten Cuijk, Grave en Mill en Sint Hubert Henk Hoogland, Gemeente Almere Ingrid de Moel, Bouwstenen Jaap Bregman, Faciltiy Estate Jan Kappers, Jan Kappers Interim Advies Maarten Pullen, bbn adviseurs

WERKWIJZE In het kader van het ontwikkelprogramma ‘In Control’ zijn de volgende activiteiten verricht: • bijeenkomsten met vertegenwoordigers van gemeenten, onderwijs, zorg, adviseurs en leveranciers over informatiemanagement; • eigen onderzoek van leveranciers aan de hand van en samen met het werkveld; • aanvullende interviews; • een inventarisatie van de functionele en technische gegevens van 58 informatiesystemen; • een globale analyse van deze informatiesystemen; • een (doorlopende) inventarisatie van gebruikerservaringen; • een analyse van deze gebruikservaring.

Marc van Leent, Wijkplaats Marianne de Widt, Gemeente Arnhem Marten Middendorp, Republiq Matthieu Zuidema, Kadaster Menno van den Broeke, DEMO Consultants Okke van der Maas, Algemene Rekenkamer Pascalle Strijdonk, Brede Scholen Etten-Leur Patrick de Kort, IVGM

De auteurs hebben in deze publicatie gestreefd naar complete, accurate en actuele informatie. Desondanks kunnen aan deze informatie geen rechten worden ontleend en aanvaarden de auteurs en de uitgever geen enkele aansprakelijkheid voor schade of andere claims als gevolg van het gebruik van de informatie.

Peter Couwenberg, Royal HaskoningDHV Robert Smit, FMVG Roger Piket, Gemeente Almere Stefan Ruizendaal, BMC Walter Rozendaal, IVGM Wicher Schönau, Twynstra Gudde Willem Raaijmakers, Gemeente Breda

In control! 2017

BOUWSTENEN voor SOCIAAL